پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از اتفاقات مهمی که در سال‌های ابتدایی بعد از شهادت رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به وقوع پیوست، واقعه قتل عثمان است. از آن زمان همواره شبهاتی پیرامون قاتلان عثمان و علت قتل او از طرف وهابیون و علمای اهل سنت مطرح بوده و هست. وهابیون و بعضی از علمای اهل سنت، با اتهام قتل به امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، یاران و لشکریان ایشان را قاتلان اصلی عثمان معرفی می‌کنند.

بررسی کتب معتبر اهل سنت و تحقیق پیرامون اتفاقاتی که منجر به قتل عثمان شد، حقایقی را نشان می‌دهد که به تمام آن تهمت‌ها پاسخ می‌دهد.
یعقوبی مورخ مشهور اهل سنت، بر این عقیده است که بعضی از همسران پیامبر و برخی از صحابه در قتل عثمان نقش داشتند. او در این باره می‌نویسد: «بیشتر كسانیكه مردم را علیه عثمان تحریك می‌كردند، طلحه و زبیر و عایشه بودند.»[1]

اکنون یک سؤال مهم پیش می‌آید؛ آیا ادعای طبری در مورد قتل عثمان صحت دارد؟! در پاسخ به این سؤال، نقش همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
ابن اعثم کوفی، یکی از مورخین مشهور اسلامی در کتاب خود می‌نویسد: «عایشه با تمام توان خود، مردم را برای کشتن عثمان تحریک می‌کرد و می‌گفت: این پیراهن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است و هنوز نپوسیده است. اما سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) توسط عثمان پوسید و از بین رفت. این نعثل را بکشید، خدا او را بکشد.»[2]

بنابر این یکی از کسانیکه در تحریک احساسات صحابه سهم به سزایی داشته، عایشه همسر رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بوده است. توهین عایشه به عثمان در کتب لغت اهل سنت نیز سرایت کرده و ادبای علم لغت و مشهور در میان اهل سنت، کلمه نعثل را از عایشه در تعریف ویژگی عثمان به کار برده‌اند.
ابن منظور در لسان العرب که یک کتاب لغت عرب است به این توهین عایشه اشاره کرده و معنای آن را نیز توضیح داده است که در بردارنده‌ی نوع برخورد و تعامل عایشه با عثمان است.[3] ابن منظور به نقل از عایشه، عثمان را نعثل صدا می‌زند و نعثل به معنای پیرمرد احمق و یا کفتار نر و همچنین نام مرد یهودی که ریش بزرگ داشته و عثمان شبیه او بوده، معنا شده است.

عبدالرزاق عالم مشهور اهل سنت در کتاب المصنف، به مجادله لفظی میان عایشه و حفصه با عثمان اشاره می‌کند و می‌نویسد: «هنگامیکه عثمان برای نماز حاضر شد و تکبیر نمازش را به جای آورد، زنی از جای خود بلند شد و بلند فریاد زد: ای مردم! بشنوید! سپس شروع به صحبت کرد و از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) یاد کرد و سپس گفت: امر خدا را رها کردید و با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به مخالفت بر خاستید. سپس ساکت شد و آن زن دیگر همانند آن زن اول شروع به صحبت کرد و آن دو زن عایشه و حفصه بودند. هنگامیکه عثمان نمازش تمام شد، رو به مردم کرد و گفت: این دو زن فتنه‌گر هستند و در بین نماز مردم فتنه کردند و اگر از کار خود دست بر ندارند تا آنجا که برای من اسبابش آماده شود به آنان ناسزا و فحش خواهم داد و آنان را خواهم کشت. در این هنگام سعد بن ابی وقاص به عثمان گفت: عایشه و حفصه، همسران رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هستند. چرا در مورد آنان این تعبیر ناپسند را به کار می‌بری؟! عثمان در جواب سعد بن ابی وقاص به تندی گفت: نسل سعد را چقدر باید تحمل کنیم.»[4]

تحریک به قتل عثمان از سوی عایشه، در جامعه آن روز کاملاً مشهور بود. حتی در کلمات روزمره و ملاقات بعضی از صحابه با عایشه، آنان به تحریک او علیه عثمان اذعان می‌کردند.
طبری در کتابش با اشاره به این مطلب می‌نویسد: «زمانی که عثمان در محاصره بود، عایشه در مکه حضور داشت. او بعد از مدتی، وقتی در حال بازگشت از مکه به سمت مدینه بود، با عبد بن ام کلاب ملاقات کرد و از او پرسید: آیا از مدینه خبری داری؟ عبد بن ام کلاب گفت: عثمان کشته شد. عایشه پرسید: بعد از عثمان چه کسی خلیفه شد؟ او گفت: با اجماع اهل مدینه، علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) خلیفه شد. عایشه به شدت ناراحت شد و گفت: ای کاش آسمان بر سر من ویران می‌شد. من را بر گردانید، من را بر گردانید. سپس می‌گفت: به خدا قسم! عثمان را مظلومانه كشتند. به خدا سوگند! خونخواهی عثمان را خواهم کرد.
عبد بن ام کلاب به عایشه گفت: این چه حرفی است که می‌زنی؟! به خدا سوگند! تو اولین کسی بودی که به همگان می‌گفتی، نعثل را بکشید و این شخص کافر شده، در حالیکه امروز می‌خواهی خونخواه عثمان باشی؟! عایشه گفت: آن جماعت، اول عثمان را توبه دادند و سپس او را به قتل رساندند. در این هنگام عایشه دستور داد تا او را به مکه باز گردانند. عایشه در کنار خانه خدا ایستاد و جمعیت را در اطراف خود جمع کرد و گفت: ای مردم! عثمان مظلومانه کشته شد. به خدا قسم! برای خونخواهی عثمان قیام خواهم کرد.»[5]

آنچه مشخص است، درگیری‌های لفظی فراوانی میان عثمان و همسران رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) وجود داشته که با تحریک صحابه و تابعین از جانب بعضی از همسران رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، در نهایت به نزاع خونین و قتل عثمان ختم می‌شود.

پی‌نوشت:

[1]. یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر – بیروت، ج2، ص175؛ «فأتوا بها ... وكان أكثر من یؤلب علیه طلحة والزبیر وعائشة.» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج2، ص421؛ «كانت عائشة تحرض ... قتل الله نعثلا.» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. ابن منظور، لسان العرب، دار صادر - بیروت ، چاپ اول، ج11، ص670؛ «وفی حدیث عائشة : اقتلوا نعثلا قتل الله نعثلا تعنی عثمان.»
[4]. عبد الرزاق، المصنف، المكتب الإسلامی - بیروت – 1403هـ، چاپ دوم، ج11، ص355؛ «ثم أقیمت الصلاة ... فانسل سعد.»
[5]. طبری، تاریخ طبری، دار الكتب العلمیة – بیروت، ج3، ص12؛ « أن عائشة ... والله لأطلبن بدمه.» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

محمدجواد مهریار