پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از شبهاتی که وهابیون مطرح می‌کنند، حضور قاتلان عثمان در میان سپاهیان امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) است. آنان با استناد به نامه نهم نهج‌البلاغه ادعا می‌کنند، معاویه برای قصاص قاتلین عثمان، آنان را از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) درخواست کرد. ولی حضرت از تسلیمشان به معاویه اجتناب کردند. امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در جواب معاویه فرمودند: «و اما از من خواسته بودى كه قاتلان عثمان را نزد تو فرستم، من در این كار اندیشیدم. دیدم براى من میسر نیست كه آنها را به تو یا به دیگرى سپارم.»[1]
وهابیون با استناد به این مطلب معتقد هستند که قاتلین عثمان در لشکر حضرت بودند و همچنین امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) از قصاص آنان خودداری کردند و توهم دیگر آنان، رضایت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) از اقدام مسلمانان برای کشته شدن عثمان است.

شخصیت عثمان و کارهای او در دوران حکومتش برای کسی پوشیده نیست. اما در پاسخ به شبهه وهابیت نکاتی بیان می‌شود که پرده از حقایق و رازهای تاریخی برداشته شود.

نکته اول؛
با بیعتی که صحابه با امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) داشتند، ایشان به عنوان چهارمین خلیفه منصوب شدند. یکی از وظایف خلیفه، رسیدگی به امور قضایی مسلمانان است و این وظیفه در آن زمان فقط مختص به امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) بوده است. سؤال این است که به چه دلیل معاویه از خلیفه بر حق مسلمین خواسته که برای قصاص، قاتلان فرضی عثمان را تحویل بگیرد؟! مگر معاویه، خلیفه بوده که از جمله شئون او رسیدگی به امور قضایی باشد؟!
اگر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) قاتلان عثمان را به معاویه تحویل می‌دادند، یعنی آنکه او خلیفه است! در حالیکه او هیچ پست حکومتی از امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) دریافت نکرده بود!

نکته دوم؛
ادعای حضور قاتلان عثمان در بین سپاهیان امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، ادعایی است که صغرای قضیه را تشکیل می‌دهد. در اینجا یک سؤال مهم پیش می‌آید؛ آیا امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) به قتل عثمان راضی بودند و آیا آنان به دستور حضرت اقدام به کشتن عثمان کردند؟! اگر جواب آن مثبت باشد و ادعا کنند که قاتلان عثمان به دستور حضرت اقدام به قتل او کردند، یا امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به این اقدام رضایت داشتند، نتیجه‌گیری می‌شود اصحاب بر اساس فتوا و اجتهاد خود (اجتهاد امیرالمؤمنین یا صحابه‌ای که قتل را انجام دادند) به این عمل دست زده‌اند و برای آنان هرجی نیست و طبق مبنای اهل سنت، مجتهدی که خطا می‌کند، یک اجر نصیبش می‌شود و اگر جواب آنان منفی باشد، می‌توان نتیجه گرفت، صرفاً اجتهاد اصحاب گرانقدر حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) که مباشر یا حامی قتل بودند، در این امر وجود داشته که اگر اجتهادشان خطا بوده، سزاوار یک اجر می‌شوند و مانند موارد مشابه، طبق مبنای اهل سنت نباید توبیخ شده و مورد لعن قرار گیرند. [یکی از آن موارد، جنگ صفین و برپایی جنگ توسط معاویه علیه امیرالمؤمنین است که می‌گویند؛ معاویه مجتهد بود، اجتهاد کرده و در اجتهادش خطا کرد. سزاوار لعن نیست]

نکته سوم؛
یک سؤال مهم؛ در منابع اهل سنت چه کسانی به عنوان قاتلین عثمان معرفی شده‌اند؟ آیا تنها بعضی از لشکریان در سپاه امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، قاتلین عثمان بودند؟! یعقوبی مورخ مشهور اهل سنت، به نحوه قتل عثمان به دست بعضی از همسران پیامبر و همچنین بعضی از اصحاب حضرت اشاره می‌کند و می‌نویسد: «بیشتر كسانیكه مردم را علیه عثمان تحریك می‌كردند، طلحه و زبیر و عایشه بودند.»[2]
با یک بررسی در کتب معتبر اهل سنت، به قطع و یقین می‌توان گفت؛ قاتلین عثمان همان کسان بودند که در دوران حکومت کوتاه مدت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) به دشمنی با ایشان پرداختند و بارها علیه ایشان دست به توطئه زدند.
ابن حجرعسقلانی شارح صحیح بخاری، با توجه به حوادث قتل عثمان در کتاب خود به نقل از مطرف بن عبدالله می‌نویسد: «چه چیزی باعث شد كه شما خلیفه مسلمین ـ عثمان ـ را اینچنین ضایع كردید و او را كشتید و سپس به بصره آمده‌اید و خون‌خواه او هستید؟! زبیر گفت: ما این آیه را در زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌خواندیم كه قرآن می‌فرماید: «وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ.[أنفال/25] و بترسید از بلایی که چون آید تنها مخصوص ستمکاران شما نباشد (بلکه ظالمان و مظلومان همه را فرا گیرد) و بدانید که عقاب خدا بسیار سخت است.» و باور نمی‌كردیم كه ما اهل این آیه هستیم تا اینكه قضیه عثمان پیش آمد و قتل عثمان اتفاق افتاد و متوجه شدیم كه مشمول این آیه شریفه هستیم.»[3]
اما نه تنها طلحه و زبیر و عایشه در قتل عثمان شراکت داشتند و تهیج دهنده برای قتل عثمان بودند، معاویة بن ابوسفیان نیز در قتل او شراکت داشت. طبری تاریخ‌نویس مشهور اهل سنت، در توضیح اتفاقات پیش از قتل عثمان، به نقش معاویه در قتل خلیفه سوم اهل سنت اشاره می‌کند و می‌نویسد: «شبث بن ربعی به معاویه گفت: ما می‌دانیم كه تو در یاری عثمان، كوتاهی كردی و می‌خواستی كه او كشته شود تا بعد از او، خلافت را برای خودت قرار دهی!»[4]
نتیجه‌‌ای که از نکته سوم گرفته می‌شود آن است که شخص معاویه هم قاتل عثمان بوده و هم مدعی خون عثمان شده که این از مضحک‌ترین اتفاقات تاریخ است و باید به حال کسانیکه دوست‌دار معاویه هستند، گریه کرد.

نکته چهارم؛
در لشکریان امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) کسانی حضور داشتند که موافق حضرت نبودند و حتی در مواردی به صورت آشکارا به مخالفت می‌پرداختند. به عنوان نمونه، در جنگ صفین تعداد زیادی از لشکریان حضرت جدا شدند و در تاریخ به عنوان خوارج شناخته می‌شوند. هر چند اینان برای جنگ با معاویه آماده شده بودند، ولی آخرالامر جزء دشمنان حضرت شدند. با توجه به آنچه گفته شد، بعضی از کسانیکه در لشکر حضرت حضور داشتند، در دشمنی با معاویه، با امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) هم عقیده بودند، ولی در باقی عقاید با امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) همراه نبوده، مطیع امیرالمؤمنین نبودند. بنابراین امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) توان مقابله با این افراد را نداشت. همانگونه که در جریان حکمیت، هم اصل حکمیت و هم حَکَم را بر امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) تحمیل کردند. 

پی‌نوشت:

[1]. نهج البلاغة - خطب الإمام علی (علیه‌السلام)، نامه 9، ج3، ص10؛ «وإما ما سألت من دفع قتلة عثمان إلیك فإنی نظرت فی هذا الأمر فلم أره یسعنی دفعهم إلیك ولا إلى غیرك.»
[2]. یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر – بیروت، ج2، ص175؛ «فأتوا بها إلى طلحة بن عبید الله، وعثمان محصور فی داره، وكان أكثر من یؤلب علیه طلحة والزبیر وعائشة» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. ابن حجر عسقلانی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، دارالمعرفة – بیروت 1379هـ، ج13، ص4؛ «مُطَرِّفِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ... وَقَعَتْ مِنَّا حَیثُ وَقَعَتْ.» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. طبری، تاریخ طبری، دارالتراث– بیروت، چاپ دوم 1387هـ، ج4، ص573و 574؛ «فَبَادَرَهُ شَبَثُ بْنُ رِبْعِی،... اصبحت تطلب.» جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

محمدجواد مهریار