پایگاه جامع، فرق، ادیان و مذاهب_ امام جعفر بن محمد صادق عليه‌السلام ششمين امام از ائمه اطهار علیهم‌السلام است كه پيامبر اكرم صلى‌اللّه‌عليه‌وآله بر جانشينى آنها پس از خود تصريح فرموده است. آن حضرت در سال 83 هجری قمری ديده به جهان گشود و در سايه‌سار جدش امام زين العابدين علیه‌السلام و پدر بزرگوارش امام محمد باقر عليه‌السلام رشد كرد و از آن بزرگواران، علوم شريعت و معارف اسلامى را دريافت کرد.

آن حضرت همراه پدران پاكش حلقه‌هاى نورانى به هم پيوسته‌اى را تشكيل مى‌دهند كه به رسول خدا صلى‌اللّه‌عليه‌وآله منتهى شده و در ميان آنها غريبه و ناشناسى فاصله نينداخته است؛ ازاين‌رو مى‌توان گفت كه آن حضرت جرعه نوش سرچشمه زلال وحى و منبع حكمت الهى بوده است.

امام صادق عليه‌السلام با فكر روشن و ديد دقيق خود، سينه دانشها را شكافت و دنيا را از دانش خود آكنده ساخت. شخصیتی مثل امام صادق علیه‌السلام است که مى‌گويد: «سلونی قبل أن تفقدونی فإنه لا يحدّثكم أحد بعدی بمثل حديثی؛[1] از من سؤال كنيد پيش از آنكه مرا از دست بدهيد؛ به درستی كه پس از من، كسى مانند حديث مرا به شما نخواهد گفت‌.» اين، سخنى بود كه جدّ بزرگوارش امام اميرالمؤمنين عليه‌السلام نیز مانند آن را بیان کرده بود.

امام صادق عليه‌السلام در حديث ديگرى از گستردگى علوم و دانش هاى خود چنين سخن به ميان آورده است: «به خدا سوگند كه من آنچنان به كتاب خدا آگاهى دارم كه گويا كتاب خدا در ميان مشت من است كه در آن اخبار آسمان، اخبار زمين، اخبار هر آنچه واقع شده و اخبار آنچه تا قيامت واقع خواهد شد آمده است كه خداوند متعال خود فرموده است: (فيه تبيان كل شى‌ء) در آن روشنگرى براى هر چيز است.»[2]

بزرگترين جلوه گستردگى علمى امام صادق عليه‌السلام اين بود كه تعداد چهارهزار دانشجو از درياى دانش آن حضرت سيراب شده‌اند و دانش و فرهنگ را در جميع تمدّنهاى اسلامى پخش كرده و پرچم معرفت دينى و احكام شرعى را برافراشته‌اند.

بعضی از شاگردان امام صادق عليه‌السلام دارای آثار علمی و شاگردان متعددی بودند؛ به عنوان نمونه هشام بن حکم، سی و یک جلد کتاب نوشته و جابر بن حیان نیز بیش از دویست جلد کتاب در زمینه‌های گوناگون به خصوص رشته‌های علوم عقلی، طبیعی، فیزیک و شیمی تصنیف کرده بود. ابان بن تغلب در مسجدالنبی جلسه درس داشت و آنگاه که وارد مسجد می‌شد ستونی را که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله تکیه می‌داد، برای او خالی می‌کردند.

شاگردان امام صادق عليه‌السلام منحصر به شیعیان نبودند، بلکه از اهل سنت و جماعت نیز افرادی بودند که از مکتب آن حضرت برخوردار می‌شدند؛ پیشوایان چهارگانه اهل سنت بلاواسطه یا با واسطه، شاگرد امام صادق عليه‌السلام بودند. ابوحنیفه در رأس آنها قرار دارد که به گفته خودش، دو سال شاگرد امام بوده و اساس علم و دانشش از این دو سال است.

امام صادق علیه‌السلام در کلام دیگران؛
ابوحنیفه امام و مؤسس مذهب حنفی اهل سنت می‌گوید: «اگر آن دو سال درس در محضر امام صادق عليه‌السلام نبود، من هلاک شده بودم. روزی از او پرسیدند: فقیه ترین کسی را که می‌شناسی کیست؟ گفت: جعفر بن محمد.»[3]

امام مالک، بنیانگذار مذهب مالکی می‌گوید: «هیچ دیده‌ای ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر قلب هیچ کس خطور نکرده، کسی که برتر و افضل از جعفر بن محمد عليهماالسلام باشد؛ چه از نظر فضائل و کمالات و چه از نظر دانش و عبادات و پارسایی. او بسیار حدیث می‌گفت و خوش گفتگو بود و به خدا سوگند هرچه می‌گفت راست بود.»[4]

زید عموى شهيد امام صادق عليه‌السلام و پسر امام زين العابدين عليه‌السلام از بلندى مقام آن حضرت چنين سخن گفته است: «در هر زمانه‌اى بايد حتماً كسى از ما اهل بيت عليهم‌السلام باشد تا خداوند به واسطه او بر مردم احتجاج كند و حجت زمان ما برادرزاده‌ام جعفر است؛ هر كس از او متابعت كند، گمراه نشده و هر كس با او مخالفت كند، روى هدايت را نخواهد ديد.»[5]

منصور دوانيقى در رثاى امام صادق عليه‌السلام گفته است: «جعفر بن محمد عليهماالسلام از جمله كسانى بود كه خداوند متعال در قرآن آنان را اينگونه توصيف كرده است: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا مِنْ عِبادِنا [فاطر/32] سپس اين كتاب را به آن بندگان خود كه [آنان را] برگزيده بوديم، به ميراث داديم.» او از آنان بود كه خداوند او را برگزيده و همواره در خيرات از ديگران پيش بود.»[6]

پی‌نوشت:
[1]. ذهبى، تاريخ الاسلام، ج3، ص828.
[2]. کلینی، اصول کافی، ج1، ص229.
[3]. ذهبی، محمد، سير أعلام النبلاء، ج6، ص257. «لولا السنتان لهلک النعمان.»
[4]. ابن شهرآشوب، مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏4، ص248.
[5]. کلینی، اصول كافى، ج1، ص307.
[6]. حكيم، سيد منذر، پيشوايان هدايت، مترجم عباس جلالی، ج8، ص24.

محسن زمانی