پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در خداشناسی مسیحی دو مفهوم، بسیار مهم هستند. یکی تثلیث و دیگری توحید. بر اساس اعتقادنامه شورای کلیسا که در سال ۳۲۵م. در شهر نیقیه منعقد شد مسیحیان باید به سه شخص «اب»، «ابن» و «روح‌القدس» معتقد باشند. آنان شرط نجات را در گرو ایمان به این آموزه دینی می‌دانند. دراین اعتقادنامه که به اعتقادنامه آتاناسیوس معروف است، چنین آمده است: «ما یک خدا را در تثلیث و تثلیث را در وحدت می‌پرستیم بدون آنکه شخصیت‌های تثلیث را با هم مخلوط کنیم یا ذات هریک را مجزا بدانیم... اگرچه پدر، خداست، پسر خداست و روح‌القدس هم است، با این‌ همه نه سه خدا، بلکه یک خدا وجود دارد. در این تثلیث هیچ یک از شخصیت‌ها بر دیگری تقدم‌وتأخر ندارند هیچ یک از دیگری بزرگ‌تر و کوچک‌تر نیست؛ بلکه هر سه شخصیت باهم ابدی و همواره برابر هستند؛ بنابراین در همه چیزها همان گونه که گفته شد تثلیث در وحدانیت و وحدانیت در تثلیث باید پرستیده شود. برای اینکه نجات پیدا کنید باید در مورد تثلیث چنین بیندیشید.»[1]

در اینجا مشکلی اساسی و حل‌نشدنی وجود دارد این سه‌گانگی چگونه با وحدتی جمع می‌شود که کتاب تورات اعلام کرده است و مسیحیان نیز قبولش دارند؟ چگونه می‌توان اعتقاد به توحید را با معنای حقیقی تثلیث جمع کرد؟ آیا نظریه تثلیث، توحید به ارث رسیده از دین یهود را به خطر نمی‌اندازد و مسیحیت را به‌طرف آیین چندخدایی یونانی - رومی نمی‌برد که خود مسیحیان بارها با آن مقابله کرده بودند؟

مهم‌ترین دغدغه عالمان مسیحی در تاریخ مسیحیت نشان‌دادن سازگاری آموزه تثلیث و توحید بوده است؛ اما هرگز در این راه موفق نبوده‌اند. برخی از دانشمندان مسیحی تثلیث را به‌گونه‌ای تفسیر می‌کند که به مرکب بودن خدا می‌انجامد. آنان تثلیث در عین وحدت را در قالب خدای واحدی معنا می‌کنند که مرکب از سه عنصر(پدر، پسر وروح القدس) است. این سه عنصر از قدیم با هم وجود داشته و هرگز از یکدیگر جدا نشده‌اند.[2] این تفسیر اعتراف آشکار به مرکب بودن ذات خداوند می‌باشد و خلاف توحید حقیقی است که مسیحیت مدعی آن است .

آنچه مسلّم است مسیحیان میان اقانیم (شخصیت‌ها) سه‌گانه قائل به تمایز حقیقی‌اند و ارائه هرگونه تصویری از این تمایز را با توحید ناسازگار و تصور آن ناممکن می‌دانند. حال اگر سه اقنوم سه شخص مستقل و مجزا باشند وحدت و یگانگی خداوند چگونه تبیین می‌شود؟ اگر سه اقنوم شخصیت‌های مستقل نباشند آیا نمی‌توان گفت که تثلیث به معنای حقیقی آن نیست؟ از نظر عالمان مسیحی، تثلیث و تبیین آن معمای بسیار پیچیده‌ای است و آنچه آن را آسان می‌کند این است که گفته شود عقل بشر توان ادراک آن را ندارد و این آموزه از اسرار الهی است که فقط باید به ان ایمان آورد.

آنان معتقدند مسیحیان معمولی باید آن را بپذیرند بدون آنکه کاملاً بتوانند توضیحش دهند. ویل دورانت می‌گوید: «آتاناسیوس... اذعان کرد که در نظر مجسم ساختن سه شخص متمایز در وجود یک خدا اشکال دارد؛ ولی چنین دفاع کرد که عقل باید در برابر راز تثلیث سر تعظیم فرود آورد.»[3]

پی‌نوشت:
[1]. لین، تونی تاریخ تفکر، مسیحی ترجمه روبرت، آسریان، تهران انتشارات، فرزان چاپ اول، ۱۳۸۰، ص ۱۴۸
[2] برای مطالعه بیشتر رجوع شود به فلسفه علم کلام، هری ولفسون، انتشارات الهدی
[3]. دورانت، ویل، تاریخ‌تمدن، ترجمه حمید عنایت، ج 3، ص770