پايگاه جامع فرق، اديان و مذاهب_ شريعت يا همان احکام شرعی، دستورات الهی هستند که مسلمانان ملزم به رعایت و انجام آن احکام هستند. قرآن کریم در آیات نورانی خود به وضع شریعت برای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اشاره می‌فرماید و تبعیت از آن را وظیفه حضرت می داند. خدای رحمان می‌فرماید: «ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ  (جاثيه/18) سپس تو را بر شریعت و آیین حقّی قرار دادیم؛ از آن پیروی کن و از هوس های کسانی که آگاهی ندارند، پیروی مکن!»

یکی از نکاتی که در آیات قرآن کریم به آن اشاره شده، تفاوت دین با شریعت است؛ بعضی به اشتباه گمان کرده اند که دین و شریعت یکی است و با یکدیگر تفاوتی ندارند؛ اما در حقیقت، شریعت از نظر مفهومی، اخص از دین است؛ زیرا شریعت عبارت است از راه و روشی خاص برای امتی یا پیامبری، در حالی که دین عبارت است از روش عام الهی نسبت به همه امت ها؛ از این رو، شریعت قابل نسخ است؛ لیکن دین به این معنا نسخ پذیر نیست.(1)

پروردگار جهان هستی با تأیید این سخن در آیات نورانی قرآن کریم می فرماید: «وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ (مائده/48) و ما این کتاب (قرآن) را به درستی و راستی به سوی تو نازل کردیم، در حالی که تصدیق کننده کتاب های پیش از خود و نگهبان و گواه بر [حقّانیّت همه] آنان است؛ پس میان آنان بر طبق آنچه خدا نازل کرده است داوری کن و (به هنگام داوری) سرپیچی از حقّی که به سوی تو آمده از هواهای نفسانی آنان پیروی مکن. برای هر یک از شما شریعت و راه روشنی قرار دادیم و اگر خدا می‌خواست همه شما را امت واحدی قرار می‌داد، ولی می‌خواهد شما را در آنچه به شما داده، امتحان کند؛ پس به سوی کارهای نیک بر یکدیگر پیشی گیرید. بازگشت همه شما به سوی خداست؛ پس شما را به آنچه همواره درباره آن اختلاف می‌کردید، آگاه می‌کند.»

در دین مبین اسلام، قرآن کریم و سنت به عنوان دو منبع اصلی شریعت شناخته می شوند و مجتهد برای به دست آوردن فتوا و هدایتگری امت، به قرآن و سنت مراجعه می‌کند. همچنین باید گفت در دین مبین اسلام، خدای رحمان شارع مقدس است و رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) مفسّر و تبیین کننده فرامین شارع مقدس هستند.

پی‌نوشت:
1. محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۳۵۰، موسسه الاعمی للمطبوعات، بیروت، لبنان، بی تا. «معنى الشريعة كما عرفت هو الطريقة، والدين وكذلك الملة طريقة متخذة لكن الظاهر من القرآن أنه يستعمل الشريعة في معنى أخص من الدين كما يدل عليه قوله تعالى: (إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللهِ الْإِسْلامُ) (آل‌عمران/١٩) وقوله تعالى: (وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِينَ) (آل‌عمران/٨٥) إذا انضما إلى قوله: «لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهاجاً» (الآية) وقوله: (ثُمَّ جَعَلْناكَ عَلى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْها) (جاثيه/18) فكان الشريعة هي الطريقة الممهدة لأمة من الأمم أو لنبي من الأنبياء الذين بعثوا بها كشريعة نوح وشريعة إبراهيم وشريعة موسى وشريعة عيسى وشريعة محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله، والدين هو السنة والطريقة الإلهية العامة لجميع الأمم فالشريعة تقبل النسخ دون الدين بمعناه الوسيع.»

محمدجواد مهريار