پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مهمترین اصل از اصول اعتقادی هر مسلمانی، مسئله توحید و یکتاپرستی است. بر اساس اعتقادات مسلمانان، توحید شعار اصلی است و حتی خداوند متعال در قرآن کریم یک سوره به نام توحید، نازل کرده است.

در فرهنگ قرآن، توحید به معنای عدم شرک و دوری از آن است و انسان موحد کسی است که از پرستش خدایان متعدد دوری می کند و تنها خداوند متعال را می‌پرستد. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ (اخلاص/1) بگو: خداوند، یکتا و یگانه است.» متکلمین شیعه با توجه به این آیه شریفه، درباره معنای توحید می‌گویند: «واژه توحید مصدر باب تفعیل از ریشه «وحد» و به معنای واحد و یگانه دانستن خداست. واژه‌های «واحد» و «أحد» و جمله «لا إله إلّا الله» معمولاً برای نشان دادن یگانگی خدا به کار می‌روند. قرآن کریم با توجه به شعار اصلی اسلام می‌فرماید: «وَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ (بقره/163) و معبود شما معبود یگانه‌اى است که جز او هیچ معبودى نیست (و اوست) بخشایشگر مهربان.»(1)

ائمه معصومین (علیهم‌السلام) در کلمات نورانی خود بارها به توحید و یکتاپرستی اشاره کرده و آن را شرح و توضیح داده‌اند. مرحوم شیخ طوسی در کتاب شریف احتجاج به نقل از امیرالمومنین (علیه‌السلام) می‌نویسد: «آغاز دين، شناختن پروردگار جهانيان است و كمال معرفتش تصديق ذات او و كمال تصديق ذاتش، توحيد و شهادت بر يگانگى اوست و كمال توحيد و شهادت بر يگانگيش اخلاص است و كمال اخلاصش آن است كه وى را از صفات ممكنات پيراسته دارند، چه اينكه هر صفتى گواهى مى‌‏دهد كه غير از موصوف است و هر موصوفى شهادت مى‌‏دهد كه غير از صفت است، آن كس كه خداى را به صفتى وصف كند، وى را به چيزى مقرون دانسته و آن كس كه وى را مقرون به چيزى قرار دهد، تعدّد در ذات او قائل شده و هر كس تعدد در ذات او قائل شود، اجزايى براى او تصور كرده و هر كس اجزايى براى او قائل شود، وى را نشناخته است.

كسى كه او را نشناسد، به سوى او اشاره مى‏ كند و هر كس به سويش اشاره كند، برايش حدى تعيين كرده و آنكه او را محدود بداند، وى را به شمارش آورده و آن كس كه بگويد: خدا در كجا است؟ وى را در ضمن چيزى تصور كرده و هر كس بپرسد بر روى چه قرار دارد؟ جايى را از او خالى دانسته، همواره بوده است و از چيزى به وجود نيامده و وجودى است كه سابقه عدم براى او نيست، با همه چيز هست، امّا نه اينكه قرين آن باشد و مغاير با همه چيز است امّا نه اينكه از آن بيگانه و جدا باشد، انجام دهنده است، امّا نه به آن معنى كه حركات و ابزارى داشته باشد، بينا است حتى در آن زمانى كه موجود قابل رؤيتى وجود نداشت، تنها است؛ زيرا كسى وجود نداشته تا به او انس گيرد و از فقدانش ترسان و ناراحت شود. پروردگار متعال خلق را ايجاد کرد و بدون نياز به انديشه و فكر و استفاده از تجربه، آفرينش را آغاز كرد و بى ‏آنكه حركتى ايجاد كند و تصميم آميخته با اضطرابى در او راه داشته باشد، جهان را ايجاد کرد، پديد آمدن هر يك از موجودات را به وقت مناسب خود موكول ساخت و در ميان موجودات، با طبايع متضاد هماهنگى برقرار کرده و در هر كدام طبيعت و غريزه مخصوص به خودشان آفريد و آن غرايز را ملازم و همراه آنها گردانيد. او پيش از آنكه آنان را بيافريند، از تمام جزئيّات و جوانب آنها آگاه بود و به حدود و پايان آنها احاطه داشت و به اسرار درون و برون آنها آشنا بود.»(2)

پی‌نوشت:
1. برنجکار رضا، کلام و عقاید 1 (توحید و عدل)، ص85، دانشگاه قرآن و حدیث، مرکز آموزش الکترونیکی – قم، مرکز آموزش الکترونیکی – ایران، بی تا.
2. طبرسی احمد بن على ، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج‏1، ص 199 و 200، نشر مرتضى - مشهد، چاپ اول، 1403 ق.
«أَوَّلُ‏ الدِّينِ‏ مَعْرِفَتُهُ‏ وَ كَمَالُ‏ مَعْرِفَتِهِ‏ التَّصْدِيقُ‏ بِهِ‏ وَ كَمَالُ تَصْدِيقِهِ تَوْحِيدُهُ وَ كَمَالُ تَوْحِيدِهِ الْإِخْلَاصُ لَهُ وَ كَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْيُ الصِّفَاتِ عَنْهُ‏ لِشَهَادَةِ كُلِّ صِفَةٍ أَنَّهَا غَيْرُ الْمَوْصُوفِ وَ شَهَادَةِ كُلِّ مَوْصُوفٍ أَنَّهُ غَيْرُ الصِّفَةِ فَمَنْ وَصَفَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَقَدْ قَرَنَهُ وَ مَنْ قَرَنَهُ فَقَدْ ثَنَّاهُ وَ مَنْ ثَنَّاهُ فَقَدْ جَزَّأَهُ وَ مَنْ جَزَّأَهُ فَقَدْ جَهِلَهُ‏  وَ مَنْ أَشَارَ إِلَيْهِ فَقَدْ حَدَّهُ وَ مَنْ حَدَّهُ فَقَدْ عَدَّهُ وَ مَنْ قَالَ فِيمَ فَقَدْ ضَمَّنَهُ وَ مَنْ قَالَ عَلَامَ فَقَدْ أَخْلَى مِنْهُ‏ كَائِنٌ لَا عَنْ حَدَثٍ مَوْجُودٌ لَا عَنْ عَدَمٍ مَعَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ لَا بِمُزَايَلَة فَاعِلٌ لَا بِمَعْنَى الْحَرَكَاتِ وَ الْآلَةِ بَصِيرٌ إِذْ لَا مَنْظُورَ إِلَيْهِ مِنْ خَلْقِهِ مُتَوَحِّدٌ إِذْ لَا سَكَنَ يَسْتَأْنِسُ بِهِ وَ لَا يَسْتَوْحِشُ لِفَقْدِهِ‏ أَنْشَأَ الْخَلْقَ إِنْشَاءً وَ ابْتَدَأَهُ ابْتِدَاءً بِلَا رَوِيَّةٍ أَجَالَهَا وَ لَا تَجْرِبَةٍ اسْتَفَادَهَا وَ لَا حَرَكَةٍ أَحْدَثَهَا وَ لَا هَمَامَةِ نَفْسٍ اضْطَرَبَ فِيهَا أَحَالَ الْأَشْيَاءَ لِأَوْقَاتِهَا وَ لَاءَمَ بَيْنَ مُخْتَلِفَاتِهَا وَ غَرَّزَ غَرَائِزَهَا وَ أَلْزَمَهَا أَشْبَاحَهَا عَالِماً بِهَا قَبْلَ ابْتِدَائِهَا مُحِيطاً بِحُدُودِهَا وَ انْتِهَائِهَا عَارِفاً بِقَرَائِنِهَا وَ أَحْنَائِهَا.»