پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اهل سنت بر این باورند که صحابه، همگی عادل هستند و با ایمان از دنیا رفته‌اند.[1] صحابه نزد اهل سنت، قداستی شبیه قداست اهل بیت نزد شیعه دارند؛ یعنی همان‌گونه که شیعه برای اهل بیت عصمت و طهارت، عظمت و افتخار قائل است، اهل سنت نیز برای صحابه، مقامی بس بالا و ارزشمند قائل است. جالب‌تر این‌که صحابی نزد اهل سنت یک دایره وسیعی است، که افراد زیادی را شامل می‌شود، تا جایی که اگر کسی ساعاتی با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مصاحبت داشته و یا از دور، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را مشاهده کرده باشد، جزء صحابی است[2] و هیچ‌کس حق ندارد در رابطه با خطاهای او سخن بگوید؛[3] حتی اگر مرتکب فعل حرام یا گناهی شده باشد! زیرا او صحابی و مقدس است!

اکنون با توجه به عقیده اهل سنت در رابطه با صحابه، باید پرسید: عقیده عدالت صحابه از چه زمانی مطرح شد؟ آیا در زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و دوران صحابه و تابعین نیز، عدالت صحابه مطرح بود، یا عدالت صحابه موضوعی است که بعدها در ادبیات دینی اهل سنت وارد شده است؟

به‌نظر می‌رسد، عدالت صحابه در زمان خود صحابه مطرح نبوده است؛ زیرا صحابه نیز خود را مانند انسان‌های دیگر می‌دانستند، خطا و اشتباه داشتند، گاهی فعل حرام مرتکب می‌شدند، گاهی مرتکب گناه کبیره می‌شدند و ...، ولی رفته رفته و در زمان‌های بعدی، موضوع عدالت صحابه مطرح شد؛ سؤال این‌جاست، که چرا اعتقاد به عدالت صحابه، در زمان‌های بعدی شکل گرفت و این عقیده به گفتمان اهل سنت وارد شد؟ چرا باید چنین نظریه‌ای مطرح شود و بعد علمای اهل سنت به سختی از آن دفاع کنند و خط قرمز خود را عدالت صحابه قرار دهند؟

در پاسخ از این سؤالات باید گفت: چون اهل سنت از اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) محروم بوده و خود را در حال غرق شدن مشاهده می‌کردند، مجبور شدند عدالت صحابه را بپذیرند، زیرا از طرفی، با وجود منع تدوین حدیث در قرن اول هجری، روایات بسیار محدودی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در دست داشتند، و از طرفی، همین روایات نیز اخبار آحادی[4] بود که توسط صحابه روایت شده بود و اگر عدالت صحابه نیز به دلایلی چون فسق، کذب و نفاق، مخدوش می‌شد، دیگر روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) باقی نمی‌ماند و روایات زیادی مخدوش می‌شد.

بنابراین اهل سنت ناچار شدند که عدالت صحابه را مطرح کنند و با چنگ و دندان نیز از آن دفاع کنند؛ هر چند این اعتقاد، مخالف نص صریح قرآن و روایت نبوی باشد. زیرا آیات و روایات فراوانی، بر فسق و گناه برخی از صحابه تصریح دارد.[5] به این ترتیب، اهل سنت موضوع ناهنجار عدالت صحابه را مطرح کردند و از آن به سختی دفاع کردند.

پی‌نوشت:
[1]. شيعه و صحابه
[2]. عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول، ۱۴۱۵، ج۱، ص۱۵۸. «و أصحّ ما وقفت عليه من ذلك [أن‌] الصحابيّ: من لقي النبيّ صلى‌اللَّه‌عليه‌وسلّم مؤمنا به، و مات على الإسلام، فيدخل فيمن لقيه...»
عز الدین ابن الأثیر، اسدالغابه، المحقق: علی محمد معوض، عادل أحمد عبد الموجود، دار الکتب العلمیة، مصر، چاپ اول، 1415ق، ج1، ص11و12.
[3]. سعدالدین تفتازانی در این رابطه می‌‌نویسد: «یجب تعظیم الصحابه و الکف عن مطاعنهم و حمل ما یوجب بظاهره الطعن فیهم علی محامل و تاویلات.» تفتازانى‏، شرح المقاصد، الشريف الرضيی، قم‏، 1409ق، ج5، ص303.
[4]. خبر بر دو قسم است. خبر متواتر و خبر واحد؛ به اخبار یا روایاتی که یک یا چند نفر روایت کنند، در صورتی که به حد تواتر نرسد، خبر واحد می‌گویند.
[5]. «جایگاه صحابه در قرآن»

نویسنده: مجتبی محیطی