پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از جمله تعالیم بهائیت تعلیم و تربیت عمومی می‌باشد. عبدالبهاء در این باره می‌گوید: «تربیت عموم لازم است و وحدت و اصول و قوانین تربیت نیز از لوازم امور، تا جمیع بشر تربیت واحده گردند؛ یعنی تعلیم و تربیت در جمیع مدارس عالم باید یکسان باشد. اصول و آداب، یک اصول و آداب گردد تا این سبب شود که وحدت عالم بشر از صغر سن در قلوب جای گیرد».[1] حسینعلی‌نوری نیز مسئله تربیت اطفال را به اندازه‌ای مهم می‌داند که کشتن اطفال بی‌تربیت را بهتر از زنده گذاشتن آن‌ها می‌داند و در این باره می‌گوید: «پس احبای الهی و اماء رحمانی به جان و دل، اطفال را تربیت نمایند و در دبستان فضل و کمال، تعلیم فرمایند. در این خصوص ابداً فتور نکنند و قصور نخواهند. البته طفل را اگر بکشند بهتر از این است که جاهل بگذارند؛ زیرا طفل معصوم گرفتار نقایص گوناگون گردد...».[2] حسینعلی‌بهاء تربیت دینی را مقدم بر هر تعلیمی می‌داند؛ چرا که در صورت تحقق تربیت دینی، وعد و وعید یاد شده در کتاب‌های الهی، عاملی در جهت منع افراد از ارتکاب موارد نهی خواهد بود.[3] بنابراین رهبر بهائیان علاوه بر مهم دانستن تربیت اولاد، به وحدت تربیت فرزندان بشر در سرتاسر عالم دستور می‌دهد. در ادامه به بررسی موضوع تربیت از نگاه اسلام می‌پردازیم.
در قرآن کریم، آیات متعددی بر مسأله تربیت اخلاقی تأکید دارد؛ از جمله این آیه می‌باشد: «لَقَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَی الْمُؤمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِّنْ أَنفُسِهِمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِن کَانُواْ مِن قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُّبِینٍ.[آل‌عمران/164] خداوند بر مؤمنان منت گذارد و نعمتی بزرگ به آنان بخشید هنگامی که در میان آنها پیامبری از جنس خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنها بخواند و کتاب و حکمت به آن‌ها بیاموزد؛ اگرچه پیش از آن در گمراهی آشکار بودند». طبق این آیه، تزکیه نفوس و تربیت انسان‌ها و پرورش اخلاقی آن‌ها از اهداف اصلی بعثت پیامبر اسلام (صلی‌ الله‌ علیه و آله) بوده است. در آیه‌ای دیگر، روشی مهم در پایان دادن به کینه‌توزی‌ها و دشمنی‌ها معرفی و نقش اخلاق در برچیدن نفرت‌ها و کینه‌توزی‌ها روشن می‌شود: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ.[فصلت/35] با نیکی، بدی و دشمنی را دفع کن، تا دشمنان سرسخت هم‌چون دوستان گرم و صمیمی شوند». اسلام راه را به روشنی بیان می‌کند؛ با این روش (دفع بدی با نیکی)، کینه‌ها همچون برف در مقابل آفتاب ذوب می‌شود، جوامع بشری از خطرهای بسیاری در امان می‌ماند و راه برای همکاری عمومی هموار خواهد شد. روشن است که اگر خشونت با خشونت پاسخ داده شود، این رفتارهای خشونت‌آمیز روزبه‌روز بر تنش در جامعه می‌افزاید؛ اما اگر خشونت، با محبت پاسخ داده شود، الفت عمومی و صلح پایدار برجهان حاکم خواهد گشت. اسلام عوامل فراوانی را در پرورش اخلاقی افراد اثرگذار می‌داند که در صورت وجود این عوامل، تربیت اخلاقی به‌صورت صحیح انجام می‌شود و در صورت نبود این عوامل، بی‌اخلاقی حاکم خواهد شد. محیط، خانواده، دوستان، آگاهی در به‌کارگیری روش‌های اخلاقی، فرهنگ عمومی جامعه، و اقتصاد سالم از این عوامل هستند.[4] خداوند در قرآن تربیت اخلاقی را وظیفه عمومی می‌پندارد و در این زمینه می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلَائِکَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ؛[تحریم/6] ای کسانی که ایمان آوردید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست نگه دارید؛ آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده‌اند که سخت‌گیر هستند و هرگز با فرمان خدا مخالفت نمی‌کنند و به آنچه فرمان داده شده‌اند آن را اجرا می‌کنند». در این آیه به همه ایمان آورندگان به خدا و رسولش، هشدار داده شده است که مراقب اعمال خود و خانواده خویش باشند تا این مراقبت باعث نجات آن‌ها از آتش دوزخ گردد و این نتیجه در سایه تعلیم و تربیت خانواده به دست خواهد آمد. دین مبین اسلام برای تربیت پیش از تولد فرزندان نیز برنامه دارد رسول گرامی اسلام (صلی‌ الله‌ علیه و آله) در این‌باره می‌فرماید: «بنگر که فرزند خود را در کجا قرار می‌دهی که عرق (ریشه و بینه) اثرگذار است».[5] با توجه به تأثیر مادر خوب در شکل‌گیری شخصیت طفل و پرورش همه‌جانبه او و در نتیجه بهسازی جامعه، در اسلام انتخاب همسر، عفت و اصالت خانواده، تقوا و توصیه‌های مهمی شده است، چنان‌که برخی ویژگی‌های مرد خوب را نیز بیان داشته است که دین اسلام حتی وجود غذای حلال یا حرام را در تربیت فرزندان مؤثر می‌داند و آن را در خلق و خوی فرزندان اثرگذار دانسته است.
چند نکته مهم:
- حسینعلی‌بهاء تربیت کوک را از پنج سالگی لازم می‌داند، اما دین اسلام سفارش می‌کند که والدین پیش از انعقاد نطفه، به فکر تربیت اولاد باشند.
- حسینعلی‌بهاء تربیت را برای همه جوامع یکسان می‌داند، درحالی که تربیت امری نیست که در همه‌ی جوامع با هر دین و آیین و مذهب یکسان اجرا شود؛ به عبارت دیگر تربیت یکسان به یکی شدن فرهنگ‌ها، ادیان و آداب و رسوم نیاز دارد که این امر نشدنی و در حد شعار است، زیرا نگرش ادیان به برخی مسائل اعتقادی و تربیتی یکسان نیست.
- چگونه است که بهاءالله برادر خود را گاو می‌خواند و ادعای اصلاح تربیت جهانی را دارد؟ «و ای قهر من ذلک تعبدون البقر ولاتعرفون ثم تدعون الله بان یخرج لکم من صلبه عجلا لتعبد...[9] کدام قهری بالاتر باشد از عبادت کردن شما گاوی را که نمی‌شناسید (میرزایحیی صبح‌ازل) و سپس از خدا می‌خواهید گوساله‌ای از صلب آن بیرون آورد...». آیا این، نشانه تربیت است که عباس‌افندی با وجود وصیت‌نامه بهاءالله درباره جانشینی او و برادرش محمدعلی‌افندی، وی را از جانشینی محروم می‌کند و سپس او و پیروانش را پشه، سوسک، کرم‌خاکی، جغد، روباه و کلاغ و... معرفی می‌کند؟[10] آیا اعتقاد به خروج غیر بهائیان از دایره انسانیت، موافق با تربیت است؟[11] آیا هرکس آیین بهائیت را نپذیرد متهم به زنازادگی است؟[12] فرقه‌ای که سران آن بی‌ادبی را از حد گذرانده و به خویشان یکدیگر چنین توهین‌هایی می‌کنند هیچگاه نمی‌تواند مبلغ تعلیم، تربیت و اصلاح عمومی باشد.

پی‌نوشت:
[1]. عباس، خطابات، ج 2، ص 127
[2]. عبدالحید اشراق خاور، یام ملکوت، ص 220
[3]. عبدالحمید اشراق خاوری، پیام ملکوت، ص 222
[4]. برای مطالع بیشتر، ر.ک: ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ذیل آیات 58 سوره اعراف و 51 سوره مؤمنون.
[5]. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج 12، ص 116
[9]. حسینعلی‌نوری، بدیع، ص 172
[10]. عباس‌افندی، کاتیب، ص 442
[11]. حسینعلی‌نوری، بدیع، ص 140
[12]. عبدالحمید اشراق خاوری، مائده آسمانی، ج 4، ص 355