پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابیانه روستایی از توابع نَطَنز در استان اصفهان است. این روستا در ارتفاع 2160 متری از سطح دریا و یکی از مرتفع‌ترین مناطق مسکونی ایران است. ابیانه دارای آب و هوای سرد و معتدل است. ابیانه در زبان محلی، ویونا (Viuna) نامیده می‌شود، به معنی بیدِستان (جایی که درخت بید، فراوان است).

ابیانه منطقه‌ای کوهستانی است. از همین روی، مردم آن در گذر قرن‌ها از مراکز پرجمعیت و راه‌های ارتباطی دور بوده‌اند، در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم سنتی، از جمله زبان قدیم خود را حفظ کرده‌اند.

اما پیرامون ورود اسلام به ابیانه، نکاتی باید گفت.

در سال 21 هجری، سپاه مسلمین به نواحی مرکزی ایران رسیدند، شهربُراز (فرمانده نامی آن دیار) در برابر فرمانده لشکر عُمَر مقاومت کرد، اما کشته شد. پس سپاه مسلمین به سوی جِی که از شهرهای مهم ایران و مرکز سپاهان (اسپهان: اصفهان) بود، رسیدند.

مسلمین، شهرِ جـِـی را محاصره کردند و درگیری‌های جزیی رخ داد. اما مردم جی حاضر به جنگیدن علیه مسلمین نشدند و بدین ترتیب، جِی و سایر مناطق مرکزی ایران، با قرارداد صلح به تصرف مسلمین در آمد.(1) به نظر می‌رسد که نطنز و اطراف آن (از جمله همین ابیانه) هم مشمول این قرارداد صلح شده باشند.

در قبال نظر فوق، برخی خاورشناسان مدعی‌اند که مردم ابیانه تا عصر صفویه، زرتشتی بودند و در زمان شاه اسماعیل صفوی، مردم ابیانه مسلمان و شیعه شدند. آنان می‌گویند که برخی از مردم زرتشتی ابیانه، در اثر فشار شاه اسماعیل، ناگزیر به مهاجرت شدند. اما دکتر احسان یارشاطر (1299-1397 هجری خورشیدی) بنیانگذار مرکز مطالعات ایرانشناسی و استاد بازنشسته مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا نیویورک و همچنین مؤسس و سَرویراستار دانشنامه بزرگ ایرانیکا (Encyclopædia Iranica) در نقد این ادعا نوشتند که شواهد تاریخی از جمله مساجد قدیمی نشان می‌دهد که اسلام زودتر از عصر صفویه به دره بُرزرود و روستای ابیانه نفوذ کرده بود. همچنین ادعای مبنی بر فرار بسیاری از زرتشتیان از ابیانه در نتیجه عدم بردباریِ شاه اسماعیل صفوی، قابل اثبات نیست:

The evidence of old mosques shows that Islam had penetrated the Barz-rūd valley early enough, and Siroux’s claim... that the valley had remained Zoroastrian until the time of Shah Esmāʿīl can not be maintained; nor can his assertion that many Zoroastrians fled Abyāna as a result of Shah Esmāʿīl’s intolerance be substantiated.(2)

همچنین در ابیانه زیارتگاه‌هایی وجود دارد (همچون آرامگاه بی‌بی‌ زبیده، امامزاده یحیی و...) که تاریخ این امامزادگان (که مردم بومی، ایشان را فرزندان امام موسی بن جعفر -علیه‌السلام- می‌دانند) به قرن سوم هجری می‌رسد.

از سویی دیگر، آتشکده ابیانه که مربوط به دوران زرتشتیگری است، همچنان در این روستا وجود دارد. این نشان می‌دهد ورود اسلام به این روستا، به زور و اجبار نبوده است.

نکته دیگر آنکه، ابیانه، خاستگاه علما و شهیدان بسیاری است. این که کسانی در راه قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام جانفشانی کنند، خود نشانی بر عشق و پیوند راستین و قلبی مردم ابیانه با قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام است.

پی‌نوشت:
1. محمد بن جرير طبرى‏ تاريخ الامم و الملوك (تاريخ الطبری)، بیروت: روائع التراث العربى‏، 1967، ج 4، ص 139-142؛ یاقوت حَمَوی، معجم البلدان، بیروت: دارالفکر، ج 1، ص 209.
2. بنگرید به: Ehsan Yarshater, Encyclopædia Iranica, ABYĀNA, July 21, 2011