پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ رهبر معظم انقلاب در سخنرانی‌های متعدد خود با اشاره به گشوده شدن درهای رحمت و مغفرت در ماه رمضان که ماه مهمانی خداوند است و شب قدر در این ماه قرار دارد، دعا را بهترین اعمال این شب ذکر می‌کنند؛ ایشان برای مستجاب شدن دعا، شرایطی را لازم می‌دانند که آن شرایط در استابت دعا، تأثیر فراوانی دارند.
رهبر انقلاب در خطبه‌‌های نماز جمعه تهران در ماه رمضان فرمودند: «چه دعایی باید بکنیم که دنبال آن، اجابت باشد. گاهی انسان چیزی را از خدا می‌خواهد و به حسب ظاهر احساس می‌کند که این خواسته برآورده نشد. شرط مهم اجابت دعا این است که دعا به معنای حقیقی کلمه و با شرایط خود انجام بگیرد.»[1]

ایشان چند شرط برای اجابت دعا مطرح می‌کنند: «اولین شرط دعا این است که با دلِ باطراوت و بی‌آلایش درخواست شود؛ مثل دل جوان‌ها؛ لذا دعای جوانان اقبال و احتمال اجابت را بیش از همه دارد. ... این جوان‌ها هستند که اگر قدر دل بی‌آلایش و باطراوت خود را بدانند، دعای آن‌ها از هر دعایی می‌تواند به استجابت نزدیک‌تر باشد.»[2] بنابراین شرط اول برای استجابت دعا، باطراوت و بی‌آلایش بودن دل است.

یکی دیگر از شرایط دعای مستجاب این است که انسان دعا را با معرفت انجام دهد؛ یعنی بداند که این دعا و این درخواست از کسی است که قدرت دارد همه آنچه را که انسان می‌خواهد، برای او انجام دهد؛ یعنی به اثر دعا باور داشته باشد. به امام صادق (علیه‌السلام) عرض شد که: «ندعوا فلا یستجاب لنا»؛ دعا می‌کنیم، اما اثر اجابت را نمی‌بینیم؛ فرمود: «لأنّکم تدعون من لا تعرفونه»؛ بی‌معرفت دعا می‌کنید. در روایتی درباره معرفت در دعا نقل شده است که: «یعلمون أنّی اقدر علی ان اعطیهم ما یسألونی»؛ به قدرت اجابت پروردگار باور داشته باشند.[3] پس در دعا کردن باید توجه داشته باشیم که خداوند توان برآوردن حاجت ما را دارد.

در دعا همت بلند داشته باشید؛ درخواست‌های بزرگ بکنید؛ سعادت دنیا و آخرت را بخواهید و نگویید این‌ها بزرگ است، این‌ها زیاد است؛ نه! برای خدای متعال این‌ها چیزی نیست. عمده این است که شما به معنای حقیقی کلمه و با همین شرایط طلب کنید؛ خدای متعال این طلب را اجابت خواهد کرد. گاهی هم انسان نمی‌داند کاری که انجام گرفت، اجابت دعای او بوده؛ خود انسان غافل است.[4]

یکی دیگر از شرایط دعا، اجتناب از گناه و توبه است... همه دچار گناه و تخلف هستیم. تخلف‌ها، کوچک و بزرگ دارد. از خدای متعال باید عذرخواهی و استغفار و طلب بخشش و توبه کنیم و به سوی خدا برگردیم. عزم ما باید این باشد که از ما گناه سر نزند. گاهی انسان عزم می‌کند و تصمیم می‌گیرد که گناه نکند؛ بعد دچار غفلت و اشتباه می‌شود و لغزش پیدا می‌کند؛ باز همین گناه سراغ انسان می‌آید؛ بار دیگر باید توبه و استغفار کند؛ منتها استغفار باید جدی و حقیقی باشد. گناه نکردن باید یک قصد واقعی و جدی باشد. درباره دعا و استجابت دعا در روایت دارد که: «ولیخرج من مظالم الناس»؛ انسان باید از مظلمه مردم خارج شود تا دعایش قبول شود. در روایت دیگر دارد که خدای متعال به حضرت موسی خطاب فرمود: «یا موسی ادعنی بالقلب النقی واللسان الصادق.» با دل پاک و زبان راستگو با خدای متعال حرف بزنید و دعا کنید؛ دعا قطعاً مستجاب خواهد شد.[5] پس قبل دعا کردن توبه کرده و حقوق دیگران را بپردازیم تا حق الناس و حق الله بر گردن ما نباشد؛ آن‌گاه دعای ما مستجاب می‌گردد.

یکی دیگر از شرایط استجابت دعا، حضور قلب و خشوع است. همان‌طور که عرض کردیم، معنای دعا این است که شما با خدا حرف بزنید؛ خدا را در مقابل خود احساس کنید و حاضر و ناظر بدانید. این‌که انسان همین‌طور طبق عادت چیزی را بر زبان بیاورد و مطالبه‌ای را ذکر کند (خدایا ما را بیامرز، خدایا پدر و مادر ما را بیامرز) بدون این‌که در دل خود حقیقتاً حالتِ طلبی را احساس کند، این دعا نیست؛ لقلقه لسان است. «لا یقبل الله عزّوجل دعاء قلب لاه»؛ دل غافل و بی‌توجه و سر به‌ هوا اگر دعا کند، خدای متعال دعایش را قبول نمی‌کند. دل‌های آلوده و غرق در تمنیات و شهوات نفسانی چگونه دعا خواهند کرد؟ چه توقعی است که اگر انسان این‌طور دعا کرد، مستجاب شود؟[6] پس در موقع دعا، خدا را حاضر و ناظر بر دعای خود بدانیم و با خشوع از او درخواست کنیم.

رهبر انقلاب در تکمیل کلام‌شان در شرایط اجابت دعا سفارش کردند که معنویات و آمدن به درگاه خدا را به آینده موکول نکنیم. بعضی‌ها دعا و عبادت و توبه را می‌گذارند برای دوران پیری؛ این اشتباه بزرگی است. اگر گفته شود توبه کنید، می‌گویند حالا وقت داریم. اولاً معلوم نیست وقت داشته باشیم؛ مرگ انسان را مطلع نمی‌کند؛ برای همه سنین هم است. اگر فرض کردیم حقیقتاً وقت داریم (یعنی بناست به سنین پیری برسیم) چنانچه کسی خیال کند که می‌شود دوران جوانی را با غفلت و غرق شدن در شهوات گذراند، بعد با خیال راحت و با آسانی به سراغ توبه رفت، اشتباه بزرگی مرتکب شده است. حالت دعا و انابه چیزی نیست که انسان هر وقت اراده کرد، برای او پیش بیاید. گاهی می‌خواهیم، نمی‌شود؛ دنبال حال و توجه هستیم، دست نمی‌دهد؛ «ذلک بما قدّمت یداک» انسانی که زمینه توجه به خدا و رجوع الی‌الله را در خودش به‌وجود نیاورده باشد، این‌طور نیست که هر وقت اراده کرد، بتواند درِ خانه خدا برود. شما می‌بینید بعضی دل‌های پاک (غالباً جوان‌ها) خیلی راحت می‌توانند ارتباط برقرار کنند؛ اما بعضی هرچه تلاش می‌کنند، این ارتباط برقرار نمی‌شود. کسانی‌که فرصتی دارند و می‌توانند دل خودشان را نرم نگه دارند، قدر بدانند و رابطه خود را با خدا حفظ کنند؛ تا هر وقت خواستند درِ خانه خدا بروند، بتوانند.»[7]

پی‌نوشت:
[1]. بیانات رهبر معظم انقلاب در خطبه‌‌های نماز جمعه تهران،‌‌ ۲۹ مهر ۱۳۸۴.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. همان.
[5]. همان.
[6]. همان.
[7]. همان.