پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بسیار دیده می‌شود که برخی زرتشتیان و باستانگرایان، به فخر عالم و آدم، محمد رسول الله (صلی الله علیه و آله) می‌تازند، که چرا ایشان تعداد زیادی همسر داشتند؟ در پاسخ می‌گوییم که در کتاب‌های سیره و تاریخ، تعداد همسران پیامبر بین 13 الی 18 نفر ذکر شده است. معاندین، شهوت را عامل اصلی تعدد همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌خوانند. حال آنکه اگر پیامبر در پی شهوت می‌بود، در زمان جوانی باید به آن سمت و سو می‌رفتند که نرفتند. همچنین اگر هدف پیامبر از ازدواج، شهوت جنسی بود، باید به سراغ دختران و زنان جوان می‌رفتند که می‌بینیم اغلب موارد، ایشان با زنان سالخورده و بیوه وصلت کردند. مجموعاً علل این ازدواج‌ها را می‌توان به دو قسم عمومی و اختصاصی تقسیم کرد:

    علت عمومی: برقراری پیوند خویشاوندی با اقوام و جذب آنان به اسلام، همچنین مهر و شفقت نسبت به زنان بی‌سرپرست.
    علل اختصاصی: که هر یک از همسران پیامبر از جمله سوده، ام سلمه، ام حبیبه، عایشه، حفصه، جویریه و... به دلیلی اختصاصی که عموماً زیر مجموعه همان علل عمومی لحاظ می‌شود به ازدواج پیامبر درآمدند.[1]

گذشته از این، تعدد زوجات (چند همسری) در تاریخ زرتشتی و همچنین تاریخ سلسله هخامنشی امری رایج بود که پیشتر در این باره سخن گفتیم.[2] اما جالب آن است که در تخت جمشید، همچنان کاخ حرمسرای خشایارشا (The harem of Xerxes) موجود است.[3]

همچنین در اسناد تاریخی آمده که اشراف ماد، کمتر از پنج همسر نداشتند.[4] یعنی اغلب بیش از این تعداد، همسر داشتند:

Thus, the Medes, whose nobility are alleged to have kept no less than five wives.

آنان، خواجه‌ها (eunuchs) را به عنوان نگهبان حرمسرا قرار می‌دادند.[5] چنان که در تخت جمشید، تصویر خشایارشا به همراه دو خواجه مشهود است.

در زمان هخامنشی، داشتن تعداد زیادی همسر رسمی و تعداد بیشتری همسران موقت و غیر رسمی (صیغه) بین مردان پارسی مرسوم بوده است.[6] اسناد روشنی از وجود حرمسراها در این دوره وجود دارد.[7] در این حرمسراها، دخترکان و زنان به عنوان بَرده وجود داشتند.[8] اردشیر اول (شاهنشاه هخامنشی) حداقل 18 پسر از همسران صیغه‌ای خود (که در حرمسرا بودند) داشت.[9] اردشیر سوم، بیش از 150 پسر از همسران صیغه‌ای خود داشت.[10] این فرزندان (Any child borne to such a concubine) دارای حق و حقوقی کمتر از فرزندان رسمی پادشاه داشتند.[11]

داریوش سوم (شاهنشاه هخامنشی) وقتی به جنگ اسکندر رفت، حرمسرای خود (یا لااقل بخشی از حرمسرای خود) را به همراه خود بُرد و هنگامی که در جنگ شکست خورد، زنان و کنیزان او به اسارت درآمدند که تعداد آنان بالغ بر 500 نفر بود.[12]

معادل پارسی باستانیِ واژه حرمسرا، xšapā.stāna خشَپاستانَه بود. یعنی مکانِ شب! که این لفظ بعدها به شَبِستان تبدیل شد.[13] چه اینکه پادشاهان، شب‌ها به آنجا نزد کنیزان می‌رفتند.

وضعیت حرمسراهای پادشاهان ساسانی هم مانند حرمسراهای پادشاهان هخامنشی بود.[14]

The picture of the Sasanian harem (šap/bistān) is much the same as that of the Achaemenid period.

مورخین رومی گزارش می‌کنند که مردان پارسی، تعداد زیادی همسر دارند و آنان بدون هیچ محدودیتی، به هر تعداد که بخواهند می‌توانند ازدواج کنند.[15] بی‌تردید، شاهان و اشراف ساسانی، کنیزان و همسران بسیاری داشتند که آنان را در حرمسرا نگه می‌داشتند و این حرمسراها نیز توسط خواجه‌ها نگهبانی می‌شد. خسرو پرویز پادشاه ساسانی همسران زیادی داشت (که تعداد آن‌ها تا 3000 نفر گفته شده است) و در قلمرو خود، به دنبال دختران و زنان زیبا جستجو می‌کرد.[16]

پی‌نوشت:

[1]. مجید اب‍وال‍ق‍اس‍م‌زاده‌ و مهری کاظم‌نژاد، کنکاشی درباره علل تعدّد همسران پیامبر (ص)، مجله معرفت، 1385، شماره 108.
[2]. رسمِ چند همسری در ایران باستان
[3]. بنگرید به: A. Shapur Shahbazi, “Persepolis,” Encyclopædia Iranica, 30 December 2012.
همچنین بنگرید به: E. F. Schmidt, Persepolis I: Structures, Reliefs, Inscriptions, Chicago, 1953, Vol 1, pp. 255-264
[4]. بنگرید به: A. Shapur Shahbazi, HAREM i. IN ANCIENT IRAN, Encyclopædia Iranica. March 6, 2012. Thus, the Medes, whose nobility are alleged to have kept no less than five wivesVol. XI, Fasc. 6, pp. 671-672 and Vol. XII, Fasc. 1, pp. 1-3
همچنین: Strabo, Geography, 11. 13. 11
[5]. بنگرید به: Clearchus of Soli apud Athenaeus 12. 514d
[6]. بنگرید به: Strabo, Geography 15.3.17
Maria Brosius, Women in ancient Persia (559-331 BC), Oxford, 1996, pp. 13-20, 204-205
[7]. بنگرید به: Diodorus Siclulus 17.38, 1. Plutarch, Artoxerxes, 27; Diodorus, 17.77.6; Esther 2.3
[8]. بنگرید به: Herodotus 8.105; Plutarch, Themistocles, 26.4
[9]. بنگرید به: David M. Lewis, Sparta and Persia, Leiden, 1977, p. 75.
[10]. بنگرید به: Justin 9.1
[11]. بنگرید به: A. Shapur Shahbazi, HAREM i. IN ANCIENT IRAN, Encyclopædia Iranica, Ibid
[12]. بنگرید به: A. Shapur Shahbazi, HAREM i. IN ANCIENT IRAN, Encyclopædia Iranica, Ibid
و همچنین بنگرید به: Athenaeus 13.608
[13]. بنگرید به: Philip Huyse, Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I. An der Kaʿba-i Zardušt (ŠKZ), 2 vols., Corpus Inscrip. Iran. Pt. III, Vol. I, Texts 1, London, 1990, Vol 2, p. 176
[14]. بنگرید به: A. Shapur Shahbazi, HAREM i. IN ANCIENT IRAN, Encyclopædia Iranica, Ibid
[15]. بنگرید به:  Ammianus Marcellinus 33, 6: 75-76. Agathias II, 30: 6
[16]. بنگرید به: A. Shapur Shahbazi, HAREM i. IN ANCIENT IRAN, Encyclopædia Iranica, Ibid