پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ دین زرتشتی، در گذر تاریخ، کارنامه‌ای از خود باقی گذاشت که در آن نقاط روشن و تاریک فراوان است. از سویی بررسی منصفانه تاریخ، روشن کننده راه آینده است و لذا پژوهش‌های تاریخی نقشی مهم در سرنوشت یک جامعه دارد. متأسفانه موبدان زرتشتی در قرن معاصر، تلاش بسیاری برای دلبخواه‌سازی و بَزَک تاریخ و باورهای خود کردند. تا از این طریق بتوانند خود را نه در عرصه جهانی، بلکه حداقل در عرصه ملی، در ایران، و در افغانستان و تاجیکستان (زادگاه اولیه زرتشتیگری) زنده نگه دارند.[1] یکی از این ترفندها، ادعای وجود قانون تک‌همسری در زرتشتی‌گری است. موبد اردشیر آذرگشسب می‌نویسد: «در یسنای 11 بند یکم، واژه اوستایی نئیریااو Nairyao که به معنی زن است، به حال مفرد می‌باشد. در صورتی که اگر تعدد زوجات رسم می‌بود، می‌بایستی این کلمه به حالت جمع به کار برده شده باشد. به عبارت دیگر در عوض "زن و فرزندان" می‌بایستی "زنان و فرزندان" نوشته شده باشد».[2]
در پاسخ به این گفتار موبد آذرگشسب، نخست ابراز تأسف کنیم از کلام ایشان، چه اینکه تاکنون گمان می‌کردیم ایشان آشنا به دستور زبان اوستایی هستند، شاید هم عامدانه در ترجمه فارسی اوستا دست بردند. ایشان مدعی شدند که چون در فقره مذکور، در عبارت «زن و فرزندان»، زن به صورت مفرد آمده، پس در آیین زرتشتی، مردان حق داشتند فقط یک همسر اختیار کنند! بی‌اعتباری این سخن موبد، وقتی روشن می‌شود که بدانیم، در فقره مدنظر، علاوه بر واژه «زن»، واژه فرزند هم به صورت مفرد بیان شده است! متن اوستایی یسنای 11، بند 1:
thrâyô haithîm ashavanô âfrivacanghô zavaiñti gâushca aspasca haomasca, gâush zaotârem zavaiti, uta buyå afrazaiñtish uta dêush-sravå hacimnô ýô mãm hvâstãm nôit baxshahe, âat mãm tûm fshaonayehe nâiryå vâ puthrahe vâ haoyå vâ marshuyå.
در این بند، واژه puthrahe به معنی پسر آمده است که مفرد است (دلایل مفرد بودن این واژه در ادامه بیان خواهد شد). به این ترتیب، حال می‌توان ادعا کرد که در ایران باستان، قانون «تک فرزندی» هم حکم فرما بود؟! مسلماً خیر... به بیانی روشن‌تر، این گفتار اوستا، ابداً نشانگر تأیید تک همسری توسط اوستا نیست. اگر این گفتار، نشانگر چنین قانونی باشد، پس باید قانون تک فرزندی را هم پذیرفت (چون هم واژه زن و هم واژه فرزند به صورت مفرد ذکر شده است) و لذا چنین قانونی در اوستا وجود نداشته و این سخن حاصل توهمات، خیال‌بافی‌ها و دروغ‌پردازی‌های سران جریان باستانگرایی در جهت تحمیق مردم است. این فقره از اوستا (یسنای 11، بند 1)، تنها و تنها می‌گوید که گاو،[3] نفرین می‌کند بر افرادی که همه گوشت را صرف شکم پروری خود و زن و فرزند می‌کنند. مانند اینکه کسی چند زن و چندین فرزند دارد، و می‌گوید: «زن و فرزند مایه آبادی زندگانی است.» اینجا نیز با اینکه لفظ زن به صورت مفرد آمده، اما دال بر تک‌همسر بودنِ آن مرد نیست. بلکه منظور، (جنس زن ) است.
گذشته از این دلیل، با بررسی تاریخ درمی‌یابیم که تعدد زوجات (چندهمسری) در آیین زرتشتی و متن اوستا وجود داشته و دارد. حتی در میان موبدان و بزرگان زرتشتیگری! همین امر (وجود تاریخی) خود نشانگر بطلان استدلال موبد آذرگشسب است.[4]
اما دلایل مفرد بودن واژه فرزند (به اوستایی:puthrahe)
در آغاز یسنا، بند 2 آمده است که آذر (آتش) پسر اهورامزدا است. و این نسبت، با لفظ puthrahe بیان شده است. می‌خوانیم: «آذر پسر اهورا­مزدا، خشنودی تو را ای آذر پسر اهوره مزدا، ستایش و نیایش و خشنودی و آفرین».[5] در متن اوستایی این بخش از اوستا می‌خوانیم:
âthrô ahurahe mazdå puthrahe tava âtarsh puthra ahurahe mazdå xshnaothra ýasnâica vahmâica xshnaothrâica frasastayaêca.[6]
در وندیداد اوستا، فرگرد 16، بند 17 نیز واژِه puthrahe  آمده است که طبق همه ترجمه‌ها معنی مفرد دارد.[7] متن اوستایی:
ýô nâirikãm cithravaitîm daxshtavaitîm vohunavaitîm xshudrå avi frangherezaiti nôit vanghô ahmât shyaothnem verezyeiti ýadhôit puthrahe hvâzâtahe frâ naêzem nasûm pacât paiti ûthem barât.
گذشته از این دومورد، در اوستا معادل واژه فرزندان، puθrīm و است. (در نتیجه واژه puthrahe که به صورت puθrə/puθra هم نوشته می‌شود (بدون پسوند)، واژه‌ای مفرد است که جمع آن puθrīm/puθrī می‌باشد.) در یسنای 9، بند 22 و همچنین در یسنای 10، بند 15 این واژه به صورت جمع (puθrīm) آمده است.[8]

پی‌نوشت:

[1]. بنگرید به «اختلاف عجیب پیرامون زادگاه زرتشت»
[2]. موبد اردشیر آذرگشسب، مراسب مذهبی و آداب زرتشتیان، تهران: انتشارات فروهر، 1372. ص 176
[3]. بنگرید به «گئوش اوروان و زرتشت ، نمادی از فلسفه ی مزدیسنا»
[4]. بنگرید به «بررسی تعدد زوجات در تاریخ زرتشتیگری»
[5]. اوستا، به ترجمه دکتر ج.دوستخواه، تهران: انتشارات مروارید، 1391. ج 1، ص 91 ؛‌ یسنا، به ترجمه ابراهیم پورداود، تهران: نشر اساطیر، 1387. ص 112
ژام دارمستتر، مجموعه قوانین زرتشت وندیداد اوستا، ترجمه موسی جوان،‌ تهران: نشر دنیای کتاب، 1384. ص 241
[6]. بنگرید به:
AVESTA: YASNA: Sacred Liturgy and Gathas, This digital edition copyright © 1995 by Joseph H. Peterson. All rights reserved, Translated by L. H. Mills (from Sacred Books of the East, American Edition, 1898).
AVESTA: YASNA (Sacred Liturgy), Based on edition of Karl F. Geldner, Avesta, the Sacred Books of the Parsis, Stuttgart, 1896
[7]. اوستا، به ترجمه دکتر ج.دوستخواه، همان، ج 2، ص 839.
[8]. بنگرید به:
AVESTA: Yasna (sacred liturgy) Based on edition of Karl F. Geldner, Avesta, the Sacred Books of the Parsis, Stuttgart, 1896. This digital edition prepared 2010 by Joseph H. Peterson. Pp 19-23