پایگاه جامع فرق، ادیان ومذاهب_ زیارت امام حسین (علیه‌السلام) امری الهی و عبادی است که اوصیای نبی خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به آن دستور داده‌اند. در ابتدا باید گفت روایات فراوانی، ترک عمدی زیارت آن حضرت را تقبیح کرده اند. حلبی، یکی از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند که محضر مبارک حضرت عرضه داشتم: فدایت شوم! درباره کسی‌که با داشتن قدرت، زیارت امام‌حسین (علیه‌السلام) را ترک می‌کند، چه می‌فرمایید؟ حضرت فرمودند: این شخص عاق رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و عاق ما اهل بیت است و امری که به نفع او است را سبک شمرده است.[1]
علمای شیعه زیارت امام حسین (علیه‌السلام) را از روایات اهل بیت به این صورت برداشت کرده‌اند: دسته‌ی اول، علمایی که زیارت اهل بیت (علیهم‌السلام) بالاخص امام حسین (علیه‌السلام) را واجب کفایی می‌دانند[2] و دسته‌ دوم، علمایی که تأکید در روایات را حمل بر استحباب و خیر کثیر می‌دانند.

دسته‌ اول: کسانی‌که قائل به واجب کفایی در زیارت امام حسین (علیه‌السلام) و سایر اهل بیت (علیهم‌السلام) هستند.
مرحوم شیخ حر عاملی با توجه به روایات، به وجوب کفایی زیارت ائمه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) فتوا می‌دهد. ایشان در یک باب مجزا با عنوان «تجب‏ زيارة الحسين‏ و الأئمّة عليهم السلام كفاية» به ذکر روایات می‌پردازد.[3] مرحوم شیخ مفید در کتاب المزار، روایات موجود در باب وجوب کفایی زیارت امام حسین (علیه‌السلام) را بیان می‌کند و نام آن باب را «باب‏ وجوب‏ زيارة الحسين‏» می‌نامد که نشان‌دهنده‌ی وجوب کفایی زیارت سیدالشهدا (علیه‌السلام) است.[4]
مرحوم شیخ یوسف بحرانی در کتاب خود، با توجه به روایات زیارت امام حسین (علیه‌السلام) می‌نویسد: «روایات در مورد فضیلت زیارت امام حسین (علیه‌السلام) گسترده است و ظاهراً از بیشترِ آن روایات، حکم وجوب زیارت فهمیده می‌شود و سخنان برخی از علما به وجوب زیارت اشاره می‌کند و آن‌قدرها هم دور [از ذهن] نیست؛ زیرا این روایات فرضی است که بر هر مؤمنی، ادای آن واجب است.»[5] با توجه به فتوای ایشان به فریضه بودن زیارت سیدالشهداء (علیه‌السلام)، وجوب آن به صورت واجب کفایی است که در طول عمر هر شیعه و در ایام گوناگون فهمیده می‌شود.
مرحوم علامه محمدباقر مجلسی، مجتهد و محدث مشهور امامیه، درباره زیارت امام حسین (علیه‌السلام) می‌نویسد: «معنای ظاهری روایات [روایات زیارت امام حسین (علیه‌السلام)] آن است که واجب است و کسی از علما آن را نگفته است و گفتن آن دور از اصل نیست، بلکه برای هر کسی یک‌بار زیارت کربلا واجب است؛ همان‌طور که در بسیاری از احادیث آمده است.»[6] نکته‌ی قابل تأمل در واجب کفایی، آن است که اگر کسی تارک واجب کفایی باشد، از جانب شارع گناهکار محسوب می‌شود؛ به عنوان مثال امربه معروف واجب کفایی است. در صورتی که عده‌ای آن را انجام دهند، تکلیف از بقیه ساقط می‌شود، ولی کوتاهی کردن در انجام آن، گناه محسوب می‌شود؛ لذا وظیفه‌ی تمامی شیعیان تسریع در انجام آن واجب است، ولی در صورتی که عده‌ای مشغول به امر به معروف شدند، تکلیف از دیگران ساقط می‌شود. بنا بر نظر این قِسم از علما، در صورت وجود زائر برای زیارت امام حسین (علیه‌السلام) بر همه در این زمان واجب نیست وگرنه ترک آن گناه محسوب می‌شود.

دسته دوم: از جمله علمای قدیم که تأکید اهل بیت (علیهم‌السلام) بر زیارت امام حسین (علیه‌السلام) را ترغیب بر انجام زیارت می‌داند و آن را خیر کثیر و مستحب مؤکد معرفی می‌کند، فقیه و متکلم و زعیم عالی‌مرتبه شیعه، مرحوم علامه حلی است. ایشان با ذکر احادیث امر به زیارت امام حسین (علیه‌السلام)، قائل به استحباب زیارت از جانب ائمه‌ی هدی (علیهم‌السلام) است و در کتابش می‌نویسد: «زیارت امام حسین (علیه‌السلام) که از قول امام باقر (علیه‌السلام)  نقل شده، مستحب است.» علامه حلی، واژه‌ی «مروا شیعتنا» (شیعیان ما را به زیارت امام حسین (علیه‌السلام) امر کنید) که در روایت مذکور از قول امام باقر(علیه‌السلام) نقل شده را بر امر حمل نمی‌کند.[7]
با بیان نظرات علمای سلف و اهمیت زیارت امام حسین (علیه‌السلام) در ایام مختلف سال و مناسبت‌های گوناگون، نکته‌ی قابل توجه آن است که تمامی این بزرگواران، از اهمیت زیارت غافل نبوده‌اند؛ بعضی زیارت را واجب کفایی می‌دانستند و بعضی خیر کثیر و افضل و احمز اعمال معرفی می‌کنند، ولی باید گفت که علمای شیعه طبق روایات اهل بیت (علیهم‌السلام) به برکات بی‌نظیر در زیارت، اذعان داشته‌اند.

پی‌نوشت:
[1]. ابن قولويه، كامل الزيارات، دار المرتضوية، نجف اشرف، چاپ اول، 1356ش، ص128. «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع ... اسْتَخَفَّ بِأَمْرٍ هُوَ لَه‏...»
[2]. علی عدالت، شرح فارسی الموجز[شیخ جعفر سبحانی]، نصایح، 1396، ص233. «واجب کفایی آن دسته از واجباتی هستند که در ابتداى امر بر همه مکلفین واجب است، اما با انجام دادن بعضى از افراد از بقیه ساقط مى‌شود، مانند امربه معروف. واجب عینى آن دسته از واجباتى هستند که بر هر فرد مکلف واجب است و با انجام دادن عده‌ای از افراد، از بقیه‌ی مکلفین ساقط نمى‏‌شوند، مانند نماز و روزه.»
[3]. شيخ حر عاملى، هداية الأمة إلى أحكام الأئمة عليهم السلام، آستان قدس رضوی/ مجمع البحوث الإسلامية، مشهد، چاپ اول، 1414هـ، ج5، ص480. «تجب‏ زيارة الحسين‏ و الأئمّة عليهم السّلام كفاية.»
شيخ حر عاملى، وسائل الشيعة، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، قم، چاپ اول، 1409 هـ، ج‏14، ص443. «بَابُ‏ وُجُوبِ‏ زِيَارَةِ الْحُسَيْنِ‏ وَ الْأَئِمَّةِ ع‏ عَلَى‏ شِيعَتِهِمْ‏ كِفَايَة»
[4]. شیخ مفيد، كتاب المزار، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، قم، چاپ اول، 1413 هـ، ص26. «باب‏ وجوب‏ زيارة الحسين‏»
[5]. بحرانی، يوسف، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، ج17، ص434. «و الاخبار في فضل زيارته (عليه‌السلام) مستفيضة ... أنها فرض على كل مؤمن»
[6]. علامه محمدباقرمجلسی، ملاذ الأخيار فی فهم تهذيب الأخبار، كتابخانه آيه الله مرعشی نجفی، قم‌، 1406 ق‌، ج9، ص111. «و ظاهره الوجوب، ... من كثير من الأخبار.»
[7]. علامه حلی، تذكرة الفقهاء، تحقيق مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ج8،  ص453. «مسألة 770: تستحب زيارة الحسين عليه السلام، لقول الباقر عليه‌السلام: مروا شيعتنا بزيارة قبر الحسين عليه السلام ...»

محمدجواد مهریار