پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ با وجود اینکه برخی ملامتیه را جزو فرقه‌های صوفیه می‌دانند، ولی برخی دیگر ملامتیه را تفکری صرف می‌دانند که می‌تواند در میان فرقه‌های مختلف از جمله صوفیه رسوخ کند نه اینکه جزو یکی از فرقه‌های صوفی به شمار آید. به همین دلیل برای صوفیه و ملامتیه تفاوت‌هایی ذکر شده است که برخی از آنها را بیان می‌کنیم.

1- اعمال و عبادات ظاهری صوفیه نتیجه حالات درونی است و بنابراین صوفی باکی از اظهار ندارد. حتی فتوحات و کشف و شهودهای خود را آشکارا بر زبان می‌آورد مانند حلاج. درحالی که ملامتی حافظ اسرار است و هرگز ادعای کشف و شهود و کرامت ندارد. او هرگونه از این نوع ادعاها را دال بر جهل و گرفتاری در بند نفس می‌داند.[1]

2- برخی معتقدند ملامتیه برخلاف صوفیه مردانی هستند که از دیگران از لحاظ ادای فرایض دینی یا حالت‌های دیگر شناخته نمی‌شوند و غیر از نافله و راتبه‌های نماز چیزی در نماز اضافه نمی‌کنند که وجه تمایزشان بوده باشد، بلکه در کوچه و بازار با مردم در تماس هستند و با مردم عادی به صحبت می‌پردازند، واجبات شرعی را با مردم انجام می‌دهند و در هر شهری ملزم به رعایت آداب و رسوم همان محل هستند. هرگز در مساجد کنج عزلت و عبادت نمی‌گزینند، از خانه خود به مسجدها می‌آیند. به هنگام ادای نماز جماعت با فقیرترین مردم در یک صف قرار می‌گیرند و به هنگام گفتار خدا را ناظر بر کلام و گفتار خود می‌دانند، و معاشرت و افت و خیز زیاد با مردم ندارند، ولی معاشرت با همسایگان را جایز می‌شمارند و این برای احتراز از شناخته شدن در بین مردم است. نیاز بیوه زنان و یتیمان را برآورده می‌کنند، با فرزندان یتیم آنها به بازی می‌نشینند، تا رضایت خدا را تامین نمایند و سخنان طنزآلود می‌گویند و مزاح می‌کنند و در ضمن آنها فقط سخن حق را ادا می‌کنند.[2]

3- سهروردی، اختلاف صوفیه و ملامتیه را در غایت سیر و سلوک از نگاه این دو می‌داند و می‌گوید: «غایت سلوک صوفیه فنای فی الله، مشاهده و رویت زوال خلق و عیان دیدن سر خداست اما ملامتیه اهل صحو و ادراک هستند. غایت اخلاص را در اعمالی می‌دانند که از هرگونه شائبه ریا و تزویر و نظیر آنها آزاد بوده باشد.»[3]

4- ملامتیه برخلاف صوفیه به نفس سوء ظن دارند و آن را شر محض می‌دانند.

با وجود تفاوت‌های ذکر شده ظن متفاوت بودن ملامتیه و صوفیه بیشتر می‌شود. با این حال هنوز هم کسانی هستند که سرسختانه معتقد هستند ملامتیه جزو یکی از فرقه‌های صوفیه است و حال آنکه برخی دیگر معتقدند هرچند ملامتیه جزو فرقه‌های صوفیه نیست، ولی تفکر ملامتیه می‌تواند در هر فرقه یا مسلکی راه یابد و این امر محدودیتی برای ورود به هر دین یا فرقه و مسلکی ندارد.

پی‌نوشت:

[1]. گودرزی عباس و زارع مویدی مهری، اصول ملامت و طریق فتوت ترجمه رساله ملامتیه، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، شماره 60، 1389، ص 28
[2]. عفیفی ابوالعلاء، ملامتیه، صوفیه و فتوت، ترجمه نصرت الله فروهر، الهام، تهران، 1376، صص 39 و 40
[3]. سهروردی عمر بن محمد، عوارف المعارف، علمی فرهنگی، 1393، ص 55