پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از اعمالی که معمولاً مسلمانان انجام می‌دهند، تلقین میت است. تلقین، اذکاری حاوی اعتقادات اسلامی است که با آدابی خاص، خطاب به میت خوانده می‌شود. البته تلقینِ اعتقادات، هنگام احتضار و قبل از مرگ نیز مستحب است. تلقین میت، هم قبل از پوشاندن قبر، با تکان دادن جسد، خطاب به او و هم بعد از پوشاندن قبر و هنگام برگشتن تشییع‌کنندگان برای میت خوانده می‌شود؛ علمای اهل‌سنت به دلیل آیات و روایات صحیحی که در کتاب‌های خود دارند، به حیات برزخی معتقدند. در روایات اهل‌سنت، ارتباط بین این دو عالم بیان شده و این ارتباط دوطرفه است؛ یکی از منافعی که زندگان می‌توانند برای مردگان داشته باشند، یادآوری اعتقادات دینی در زمان سؤالات شب اول قبر است.[1] بزرگان اهل‌سنت از جمله ابن‌حجر عسقلانی، ابن‌مُلَقَّن شافعی، ابن‌صلاح، رافعی، ابن‌قُدامه، ابن‌مفلح، مرداوی و... تصریح می‌کنند که تلقین میت، مستحب و جایز است.

نووی از علمای اهل‌سنت و از بزرگان شافعی می‌نویسد: «جماعت زیادی از علما، قائل به استحباب تلقین میت بعد از دفن هستند. از كسانی كه قائل به استحباب شدند، قاضی حسین در تعلیقش و ابوسعد متولی در كتاب تتمه و شیخ و امام زاهد ابوالفتح نصر بن ابراهیم بن نصر مقدسی و امام ابوالقاسم رافعی و دیگر علما هستند».[2] وی در کتاب دیگر می‌آورد: «این نوع تلقین (تلقین بعد از دفن) از دیدگاه شافعی‌ها مستحب است؛ اما کسانی که بر استحباب آن تأکید کردند: قاضی حسین، متولی و شیخ نصر مقدسی و رافعی و دیگران بودند. قاضی حسین از مطلق اصحاب شافعی نقل کرده که این نوع تلقین، مستحب است».[3] ابن‌صلاح شافعی نیز می‌‌نویسد: «تلقین انسان بالغ، چیزی است که من آن را اختیار کردم و به آن عمل می‌کنم و جماعتی از اصحاب خراسانی ما هم این قضیه را نقل کرده‌اند و به آن عمل می‌کنند».[4]
رافعی قزوینی شافعی،[5] ابن‌حجر عسقلانی،[6] ابن‌ملقن شافعی،[7] و دیگر علمای شافعی هم قائل به استحباب یا جواز تلقین میت هستند.

ابن‌‌قدامۀ مقدسی از علمای حنبلی می‌نویسد که از احمد بن حنبل، درباره تلقین میت در قبر سؤال شد و او گفت: «ندیدم کسی جز اهل شام چنین کاری را انجام دهند و ابومغیره از ابوبکر بن ابی‌مریم روایت کرده که مشایخ آنها، تلقین میت در قبر را انجام می‌دادند و قاضی و ابوخطاب گفتند تلقین میت مستحب است».[8] آدمی حنبلی می‌نویسد: «سنت این است که میت بعد از دفن، تلقین شود».[9] ابن‌مفلح حنبلی و عبدالقادر شیبانی نیز می‌نویسند: «اکثر علما قائل به استحباب تلقین میت بعد از دفن هستند»[10] و ابن‌مفلح در ادامه نقل می‌کند: «تلقین میت بعد از دفن، نزد احمد و بعضی از اصحاب ما جایز است و شیخ ما همین را اختیار کرد و مکروه نیست».[11] مرداوی حنبلی می‌نویسد: «تلقین میت بعد از دفن، نزد اکثر اصحاب حنابله، مستحب است».[12]

در این منقولات از علمای شافعی و حنبلی، مشخص می‌گردد که عالمان این دو فرقه از اهل‌سنت، تلقین مردگان پس از دفن را مشروع و مستحب دانسته و سیره گروهی از مسلمانان و سلف بر این عمل بود؛ ولی در مقابلِ نظر علمای مسلمان، وهابیان معاصر، تلقین میت بعد از دفن را بدعت می‌دانند.

پی‌نوشت:
[1]. «نظر اهل‌سنت درباره ارتباط بین دنیا و عالم برزخ»
[2]. الأذكار، نووی، ص162.
[3]. المجموع شرح المهذّب، نووی، ج5، ص303.
[4]. فتاوى ابن الصلاح، ابن‌صلاح، ص261.
[5]. الشرح الكبیر، رافعی قزوینی، ج2، ص454.
[6]. تلخیص الحبیر، ابن‌حجر عسقلانی، ج2، ص270.
[7]. البدر المنیر، ابن‌ملقن، ج5، ص333.
[8]. الكافی فی فقه الإمام المبجل أحمد بن حنبل، ابن قدامه مقدسی، ج1، ص272.
[9]. المنور فی راجح المحرر، أدمی حنبلی، ص198.
[10]. كتاب الفروع، ابن‌مفلح حنبلی، ج3، ص384-383.
نیل المآرب، شیبانی، ج1، ص231.
[11]. كتاب الفروع، ابن‌مفلح حنبلی، ج3، ص384.
[12]. الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، مرداوی حنبلی، ج2، ص548.