پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ فرقه اهل حق برای برخی از بزرگان خود احترام و قداست خاصی قائل هستند چرا که ایشان را مظاهر خداوند و دارای مقام ذات می دانند؛ به این معنی که ذات الهی در آنها ظهور کرده است.(1) اگرچه‌ درباره حضرت‌ علی‌ (ع‌) هم‌ از تعظیم‌ و تکریم‌ بسیار خودداری‌ نمی‌کنند، اما می توان گفت از میان  تمامی‌ مظاهر الهی‌ برای‌ اهل‌ حق‌، سلطان‌ اسحاق‌ (که‌ به‌ صورت‌ سحاک‌، صحاک‌، سهاک‌ (به‌ ضم‌ یا فتح‌ اول‌) هم‌ ثبت‌ شده‌ است‌) نقش برجسته‌تر و مهم‌تری دارد، زیرا فرقه اهل حق‌ نه‌ تنها هویت‌ دینی‌ و اعتقادی‌، بلکه‌ پیوند اجتماعی‌ و وحدت‌ فرقه‌ای‌ و قومی‌ خود را هم‌ از او گرفته‌اند. سازمان‌دهی‌ اهل‌ حق‌ و تعیین‌ سلسله‌ مراتب‌ پیروان‌ آن‌ از سلطان‌ اسحاق‌ برجای‌ مانده‌ است‌(2) که می توان این امر را یکی از بدعت های بی اساس سلطان اسحاق دانست که مستند به هیچ دلیل عقلی و شرعی نیست.

سلطان اسحاق، یاران و پیروان خود را تقسیم و برای هریک وظیفه ای معین نموده است:

 ١- هفت تن

شامل «چهار فرشته» سلطان اسحاق یعنی بنیامین، داوود، موسی، مصطفی دودان و ابراهیم (نواده سلطان اسحاق)، بابا یادگار و خاتون دایراک مادر سلطان اسحاق، ملقب به رزبار یا رمزبار.(3)

۲- هفتوان، هفت توانا یا هفتوانه

سلطان اسحاق آنها را به طور معجزه آسایی، پس از گذراندن هفت روز با همسرش، در پس پرده ای ایجاد کرد که مثل خود او هستند. اینها عبارتند از: حبيب شاه، بو الوفا، شاه دین (شهاب الدین)، میر مصطفی (سید مصفا)، محمد گور سوار، بابا حسین (حاجی بابو عیسی، حاجی بابو حسین) و خاموش پر چین. این هفت تن، بنیانگذار هفت شاخه اصلی این فرقه اند که بعدها تعداد آنها به یازده یا دوازده شاخه افزایش یافت. هر اهل حقی، باید به یکی از ایشان تعلق یابد. به نوشته فرقان، هفتوانه، جانشین پیر بنیامین از دوره سلطان اسحاق بود. در نهایت، هفتوانه با «هفت تن» یکی خواهند شد. بنا به نامه سرانجام، خداوندگار بخشی از روان جاودانی خود را جدا می کند و فرشتگانی چند را با نیروی خود به نام های هفتن، چهل تن، چهل چهل تن، هفت خلیفه، بیور هزار غلام و بيور غلام را از آن می آفریند(4)  

3- چهل تن

در میان ایشان، نام درویشان برجسته ای به چشم می خورد که در هر روایتی متفاوت هستند. (5)

 ۴. هفتاد و دو تن

گروهی متشکل از هفتاد و دو تن که منتظر تجلی ذات حق هستند و در سرانجام از ایشان یاد شده است.

به طور کلی، اهل حق به ذکر تعداد خدمتگزاران و میزبانان خداوند علاقه مندند. در کلام حسن آقا، به نام «بقیشله» شاعر دست به دامان حمایت هفتاد و دو سردار، ۳۹۹ دلاور، 444 چراغچی، ۹۹۰۰ خدمتگزار و ... می شود.(6)

البته مظاهر الوهیت در باور این فرقه به همین ها محدود نمی شود؛ بسیاری شخصیت های دینی و عرفانی در این آیین، مثلاً حضرت موسی ، باباطاهر، حاج بکتاش، حسین منصور حلاج، شمس تبریزی، مولانا در زمره اینانند. (7). فرشتگان چهارگانه، هفت تن، هفتوانه، چهل چهل تنان، نود و نه تن، شصت و شش غلام کمر زرین، هزار و یک غلام خواجه صفت، بیور هزار غلام، بیور غلام یا غلامان بیشمار از مظاهر سلطان اسحاق هستند.(8)

نکته:

سلسه مراتب مقامات یاد شده در باور این فرقه، منشاء و خاستگاهی غیر از سلیقه شخصی و صورت ذهنی و خیالی سلطان اسحاق ندارد. اگرچه برخی از افرادی که در این سلسه مراتب مقامات روحانی از ایشان یاد شده دارای فضایل و خصائص عالی معنوی هستند، اما نمی توان آنها را بر کسانی که از مقام عصمت برخوردار هستند، برتری داده و یا آن ها را مظهر ذات الهی دانست، چون ذات خدای متعال به حکم عقل و دلیل نقلی در مخلوق، ظهور و حلول نمی کند.  

پی نوشت:

(1). برهان الحق، الهی، نورعلی، جیحون، ص633

(2). حاشیه‌ و تعلیقات‌ بر نامه سرانجام‌ ، صفی‌زاده‌، صدیق ، ج۱، ص۱۶ و ۲۴ و ۱۸ و ۲۰

(3). اهل حق در آیینه حقیقت،روحانی نژاد، حسین،نشریه کتاب نقد، تابستان 1385 ، شماره 3،ص177

(4).مشاهیر اهل حق، صفی زاده، صدیق، طهوری، ۱۳6۰، ص 54

(5). دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلالی مقدّم، مسعود و داریوش صفوت، 1372 تهـران، ص ۶۷۰

(6). بررسی و تحلیل آیین فرقه اهل حق،مسلمی زاده، محبوبه، معرفت ادیان، سال پنجم، شماره چهارم، پاييز۱۳۹3 ،ص27

(7). همان

(8). همان