پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از انسان‌های ممتاز که در زمان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) زندگی می‌کردند، صحابه هستند. صحابه نزد مسلمانِ شیعه و سنی، مورد قبول و احترام هستند. مسلمانان، بسیاری از مسائل دینی را از طریق صحابه و از پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دریافت کردند. بنابراین توهین به صحابه جایز نیست.

اما صحابه، چه کسانی هستند و به چه کسانی صحابه اطلاق می‌شود؟ در این‌جا دو نظریه وجود دارد؛ نظریه اول که می‌گوید: به هر کسی‌که در زمان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به‌دنیا آمده است و حتی یک لحظه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را دیده باشد، صحابه اطلاق می‌شود، هر چند از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) حدیثی نقل نکرده باشد![1]

نظریه دوم می‌گوید: صحابه به کسانی اطلاق می‌شود، که با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مصاحبت طولانی داشته و از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اطاعت می‌کردند، به گونه‌ای که حزب و خدمه آن حضرت، محسوب می‌شدند.[2]

اکنون با توجه به این دو تفسیر از صحابه، کدام‌یک را باید پذیرفت!؟ آیا می‌توان به فاسقی که در دوران پیامبر زندگی می‌کرده، صحابه اطلاق کرد؟! و بعد نیز نسبت عدالت به او داد! قرآن در رابطه با ولید بن عقبه، واژه فاسق[3] به‌کار می‌برد: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمِينَ.[حجرات/6] اى كسانى‌كه ايمان آورده‌‏ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، درباره آن تحقيق كنيد، مبادا از روى نادانى به گروهى آسيب برسانيد و از كرده خود پشيمان شويد.»

اکنون آیا سزاوار است، از قرآن نیز پیشی گرفته و نسبت عدالت به صحابه داد! در حالی‌که قرآن لقب فاسق به برخی از صحابه داده است! به نظر می‌رسد، باید واقع‌بینانه به قضیه نگاه کرد و صحابه عادل و فاسق را جدا کرد و در عین حفظ قداست صحابه و تجلیل صحابه، از کارهای ناشایست برخی از صحابه نیز دوری جست.

پی‌نوشت:
[1]. «وأصحّ ما وقفت عليه من ذلك أن الصحابيّ: من لقي النبيّ صلّى‌اللَّه‌عليه‌وسلم مؤمنا به، ومات على الإسلام، فيدخل فيمن لقيه من طالت مجالسته له أو قصرت، ومن روى عنه أو لم يرو، ومن غزا معه أو لم يغز، ومن رآه رؤية ولو لم يجالسه، ومن لم يره لعارض كالعمى.» عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول، ۱۴۱۵، ج۱، ص۱۵۸.
[2]. «قال أبوالحسين في «المعتمد»: هو من طالت مجالسته له على طريق التّبع له والأخذ عنه، أما من طالت بدون قصد الاتباع أو لم تطل كالوافدين فلا.» عسقلانی، ابن حجر، الاصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیه، اول، ۱۴۱۵، ج۱، ص۷.
[3]. مفسرین اهل سنت، مصداق این آیه را ولید بن عقبه می‌دانند، که از صحابه پیامبر بود. سیوطی، الدر المنثور فى تفسير المأثور، ج7، ص557. «وَأخرج ابْن جرير وَابْن مرْدَوَيْه وَالْبَيْهَقِيّ فِي سنَنه وَابْن عَسَاكِر عَن ابْن عَبَّاس قَالَ: كَانَ رَسُول الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم بعث الْوَلِيد بن عقبَة بن أبي معيط إِلَى بني المصطلق ليَأْخُذ مِنْهُم الصَّدقَات...»

نویسنده: مجتبی محیطی