تصوف مسلک و مرامی التقاطی است که سرچشمه های آن را نمی توان در یک جای معین یافت. بلکه شروع شوم این پدیده را باید در آموزه های ادیان و حق و باطل جستجو کرد. صوفیان برای ارتباط بهتر با مردم از روش هایی استفاده می کنند که طبع آدمی متمایل به آن است. همچون شعر، تبلیغ چهره به چهره، برخورد مؤدبانه، کاربردی کردن تعلیماتشان و ساده کردن منابع خودشان به جهت استفاده ی همه ی سنین و... که همگی از مواردی است که انسانها ناخداگاه به آن روی می آورند. ایشان حتی آیات الهی را نیز در قالب تفسیر به رأی، معنایی ساده و ظاهری می کنند و به این ترتیب اذهان عمومی و بی اطلاع را با خود همراه می سازند.

فرقه ی صوفیه برای فرار از انجام عبادات، به همین روش ها متمسک می شود و اتفاقاً یکی از آیات قرآن را در مورد جواز ترک تکالیف شرعی، به عنوان سند مطرح می کنند. ایشان بر این عقیده اند که احکام شرعی تا جایی بر عهده ی مکلف است که او به یقین نرسیده باشد و وقتی به یقین رسید نماز و روزه و حج و سایر عبادات از وی ساقط می شوند! عین القضات همدانی شافعی مذهب[1]، از بزرگان صوفیه در این باره می گوید: از نظر صوفیه حکم شریعت تا آن­جا است که قالب و بشریت بر جای باشد که حکم خطاب و تکلیف بر قالب است، اما کسی­که قالب را بار گذاشته باشد و بشریت افکنده باشد و از خود بیرون آمده باشد، تکلیف و حکم خطاب برخیزد؛ کفر و ایمان بر قالب تعلق دارد.[2] آیه ای را که متصوفه به آن اشاره می کنند این است که می فرماید: وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ[3]. صوفیان که ید طولایی در تغییر معانی کلمات قرآن به رأی و نظر خود دارند؛ کلمه ی یقین را به همان معنی گرفته و نتیجه می گیرند که وقتی یقین حاصل شد، باب عبادت و بندگی و عمل به تکالیف بسته می شود و شاید همین طرز تفکر باعث ظهور بایزید ها و حلاج ها گردید.

علامه ی طباطبایی در تفسیر المیزان در تفسیر این آیه ی شریفه، ضمن بیان معنای کلمه ی یقین، پاسخی دندان شکن به تفکرات پوشالی صوفیان می دهد و می فرماید: «مراد از آمدن يقين، رسيدن اجل مرگ است كه با فرا رسيدنش غيب، مبدل به شهادت و خبر مبدل به عيان مى شود...اين را گفتيم تا معلوم شود اينكه بعضى پنداشته اند كه: آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه عبادت تا وقتى لازم است كه يقين نيامده باشدو همينكه انسان يقين پيدا كرد ديگر نماز و روزه واجب نيست. پندار و رأ ى فاسدى است، براى اينكه اگر مقصود از يقين، آن يقين معمولى باشد كه گفتيم از راه تفكر يا عبادت، در نفس پديد مى آيد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) در هر حال آن يقين را داشته، و آيه شريفه كه خطابش به شخص رسول اكرم است مى فرمايد عبادت كن تا يقين برايت بيايد، چطور رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) يقين نداشته با اينكه آيات بسيارى از كتاب خدا او را از موقنين و همواره بر بصيرت و بر بينه اى از پروردگارش، و معصوم و مهتدى به هدايت الهى و امثال اين اوصاف دانسته است»[4]. امیر المؤمنین علی علیه السلام درباره ی تفسیر کتاب الهی می فرمایند: «ان كتاب الله لیُصدِّق بعضه بعضاً و لایكذب بعضه بعضاً»[5] بدرستي كه قرآن بعضي از قسمت هايش بعض ديگر را تصديق مي نمايد ولی همديگر را تكذيب نمي كنند.

حال که اینگونه است؛ باید به صوفیان گفته شود، که خود قرآن نیز کلمه ی یقین را به معنای مرگ استعمال فرموده و در سوره ی مبارکه ی مدّثر از قول جهنمیان می فرماید: "وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ* حَتَّى أَتانَا الْیَقِینُ‏"[6] ما همواره روز رستاخیز را تکذیب مى‏ کردیم تا این که یقین (مرگ ما) فرا رسید. در زیارت روز دوشنبه مخصوص سیدالشهدا علیه السلام نیز آمده: و جاهدت في الله حق جهاده حتي اتيک اليقين و این فراز از زیارت در رابطه با سایر معصومین علیهم السلام نیز نقل شده است. می بینیم که تفسیر به رأی و استفاده از معانی آیات به نفع افکار و اعمال و اهداف شوم صوفیان، امری عادی در بین ایشان است. متصوفه گروهی گمراهند که از هیچ عملی برای انحراف مذهب پاک تشیّع از صراط مستقیمش فروگذار نکرده اند.

منابع:

[1]. عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی/ ۵۲۵- ۴۹۲ هجری قمری

[2]. تمهیدات، ص 350-351

[3]. سوره ی مبارکه ی حجر/ آیه 99

[4]. علامه سید محمد حسین طباطبایی/ تفسیر المیزان / سوره ی مبارک حجر آیه ی 99 ذیل کلمه ی «یقین»

[5]. توحید/ شیخ صدوق(ره)/ صفحه ی 255 و بحار الانوار، ج9، ص 127

[6]. تفاسیر ذیل آیه 99 سوره حجر؛/ تفسیر نمونه، ج‏11، ص 143 و ترجمه المیزان، ج‏12، ص 289