پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ آداب اسلامی که سرمنشأ آن رفتار و کردار نبی مکرم اسلام و اهل بیت پاک و مطهر ایشان است، همگی الگوی یک زندگی کامل بشری بوده که اگر اجرا شود، شاهد مدینه‌ای فاضله خواهیم بود.

یکی از این آداب و آموزه‌ها روش برخورد با مهمان و پذیرایی از اوست. یک مسلمان معتقد و متشرع که رفتار خود را مطابق با دستورات انسان کامل قرار داده است می‌داند که در برابر مهمان وظایفی دارد که باید به احسن وجه انجام دهد. حال، مهمان هرکه باشد و از هر قوم و قبیله‌ای رسیده باشد.

امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: اکرم ضیفک و ان کان حقیراً[1] بر مهمان خود احترام بگذار اکرامش کن هرچند کوچک و کم ارزش باشد. این روایت به خوبی بیان‌گر این حقیقت است که مهمان در دین اسلام دارای اهمیت و جایگاه بالا و والایی است و احترام و اکرام او نیز دارای اجر و ثوابی عظیم خواهد بود.

اهل تصوف با ادعای اسلامی بودن و عمل به آداب اسلامی در این زمینه نیز راهی غیر از روش و سیره‌ی نبوی را پی گرفته‌اند و احترام مهمان را حتی اگر از هم‌مسلکان خودشان نیز باشد نگه نمی‌دارند. یحیی باخرزی‌، از صوفیان صاحب نام قرن هشتم هجری و صاحب کتاب اورادالاحباب در این رابطه می‌نویسد: چون مسافر به در خانقاه رسد، هم‌چنان میان بسته به ادب بنشیند و متوجه القبله و زاویه بند و ابریق را بنهد و به زبان و دل به ذکر حق حاضر گردد و به کس التفات نکند و سخن نگوید تا خادم یا اصحاب را بر وی نظر افتد و مقبول دل ایشان آید، آن‌گاه او را در آرند![2]

منتظر گذاشتن مهمان بر در خانه از آداب اسلامی نیست، از رفتارهای صوفیانه است، که مهمان را خفت و خواری دهند.

وی در ادامه می‌نویسد: اگر آن روز به نماز عصر رسد و او را فرود نیارند، به گوشه‌ی مسجدی یا موضعی که به کسی مخصوص نباشد بنشیند و شب را بگذراند و بامداد باز به در خانقاه آید و تا شب بنشیند! تا سه روز چنین کند. اگر او را فرود آرند و در رباط[3] راه دادند، خود نکو، و اگر راه ندادند به در خانقاه و زاویه‌ی دیگر نرود و از شهر بیرون آید و سفر کند و بعد از سه روز یا بیشتر اگر باز آید و به در رباطی دیگر یا باز به همین رباط آید، پسندیده افتد و نیکو باشد.[4]

آداب صوفیانه مهمان را وادار می‌کند تا چند ساعت یا چند روز را پشت درب میزبان بسر کند تا مگر مقبول دل او شده و به خانقاه راه یابد. آیا این رفتار برگرفته از آداب اسلامی است؟! پیامبر رحمت به مسائل جزئی مهمان‌داری نیز عنایت ویژه داشت. سلمان فارسی می‌گوید: خدمت پیامبر رسیدم درحالی كه حضرت بر بالشی تكیه داده بود. پیامبر آن را به عنوان احترام به من داد و فرمود: «ای سلمان، هر مسلمانی كه برادر مسلمانش بر او وارد شود و جهت احترام برای او بالشی بگذارد، خدا او را می‌آمرزد».[5] این رویه در اخلاق اهل بیت (علیهم السلام) نیز به خوبی مشاهده می‌شود. نقل کرده‌اند که شبی امام رضا(علیه السلام) مهمان داشت. در میان صحبت ایشان، چراغ نقصی پیدا كرد. مهمان دستش را پیش آورد تا چراغ را درست كند. امام اجازه ندادند و خود ایشان این كار را انجام دادند و فرمودند: «اِنّا قومٌ لانَستخدمُ أضیافَنا؛ ما قومی نیستیم كه مهمان را به خدمت گیریم».[6]

راه و روش صوفیانه در همه‌ی زمینه‌ها با صراط مستقیم نبوی (صلی الله علیه وآله) فاصله دارد و آموزه‌های تصوف برای انسان‌ها و مسیر کمالی که ایشان تصور رسیدن به آن را دارند، صرف یک ادعاست.

منابع:

1- غرر الحکم / 1 / 114
2- فصوص الآداب ص 171
3- رباط (ساختمان)، ساختمان‌های کنار راه و به ویژه بیرون از شهر و آبادی - کاروان‌سرا
4- فصوص الآداب باخرزی، ص 172
5- مكارم الاخلاق، ص 20
6- كافی، ج 6، ص 283، باب كراهیه استخدام الضیف، ح 2