پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از اشکال هایی که بر جریان تصوف وارد می باشد این است که بعضی از ادله نقلی آنها جعلی و یا در منابع بسیار ضعیف می باشد که نمی توان استناد آن روایت را به معصومین (علیهم السلام) ثابت کرد. یکی از این گفتارهای مشهوری که در بین صوفیه مشهور است گفتار «الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق» می باشد.

نورعلی تابنده(مجذوب علیشاه) در سخنرانی ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۳ ش، برای مریدان خویش می گوید: «در یک خبری وارد شده است که  الطُّرُقِ  اِلَی الله بَعَدَدِ نُفُوسِ الْخَلٰایِقْ، حتّی بعضی ها گفته‌ اند: بِعَدَدِ اَنْفٰاسِ الْخَلٰایِق، راهِ به سوی خدا متناسبِ با عدد مؤمنین است، عدد آن کسانی که در راه می‌روند. برای اینکه هر کسی با خداوند ارتباط مستقلی دارد.»(1)

ایشان در ابتدای کلام خویش می نویسد که «در یک خبری وارد شده است که...» و این نوع عبارت این معنا را به ذهن می آورد که این سخن، روایت از معصومین(علیهم السلام) می باشد چون در مباحث علمی، به روایات نیز خبر اطلاق می شود. در صورتی که این عبارت، روایت معصومین(علیهم السلام) نمی باشد و سخن بزرگان صوفیه است.

در بررسی روایاتی که متصوفه بکار برده اند باید به سه نکته توجه کرد:1)منبع شناسی روایت، 2)سند روایت، 3) دلالت روایت

1) منبع شناسی روایت

برخی از عالمان و عارفان مسلمان نیز مانند ملاهادی سبزواری مبحثی را به شرح این حدیث اختصاص داده اند. ملاصدرا عبارت فوق را با تعبیر «قیل و بدون انتساب به معصوم نقل کرده که حاکی از تردید او در اصالت حدیث است. دیگر عالمان از جمله قاضی سعید قمی و فیض کاشانی در یکی از نقل های خود تعبیر مذکور را مانند صدرالمتألهین با قیل و بدون انتساب به معصوم آورده اند. ملا محسن فیض کاشانی با آنکه در نقل روایات ضعیف سختگیر نبوده است، این عبارت را به معصوم نسبت نداده است.

این گفتار به شکل های متفاوتی در کتاب های صوفیه نقل شده است همچون: «قال عالم آخر الطرق‏ إلى‏ اللّه‏ عزّ و جلّ بعدد المؤمنين. و قال بعض العارفين: الطرق‏ إلى‏ اللّه‏ بعدد الخليقة»(2) یا به صورت «یقول: الطرق‏ إلى‏ اللّه‏ تعالى بعدد النجوم»(3) یا با کلمه کثیره آمده  است «أن الطرق‏ إلى‏ اللّه‏ كثيرة»(4) و یا «الطرق‏ إلى‏ اللّه‏ أكثر من عدد نجوم السماء»(5)

2) سند روایت

 همون طور که در کتاب های متقدم صوفیه بیان شده، آنها ناقل این عبارت را با تعبیر قال عالمٌ آخر یا  قال بعض العارفين، ذکر نموده اند و این عبارت را به معصومین(علیهم السلام) نسبت نداده اند. پس علاوه بر این که این عبارت به هیچ کدام از معصومین(علیهم السلام) نسبت داده نشده است و سندی نیز برای آن بیان نشده است و به صورت مرسل و بدون ذکر واسطه ها، در کتاب ها نوشته شده است پس این گفتار، از نظر علم حدیثی اعتبار ندارد.

3) دلالت عبارت

بعضی از  روشنفکران معاصر  از این عبارت، معنا و مفهوم تکثرگرایی و نسبی گرایی برداشت کرده اند و قائل به صراط های مستقیم شده اند!!! ولی می توان گفت که این برداشت، نادرست است و به نوعى با قرآن که راه نجات و رستگارى را منحصر در یک راه مى داند، در تضاد است. آنجا که مى فرماید: «وَأَنَّ هَـذَا صِرَطِى مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَن سَبِیلِهِ ذَ لِکُمْ وَصَّـکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (انعام/ 153) این است راه راست من، از آن پیروى کنید، نه راه هاى دیگر تا مبادا شما را از راه خدا پراکنده سازد، این چیزى است که خدا آن را به شما سفارش مى کند تا پرهیزکار شوید.»

پس در عالم تشریع، شاهراه سعادت و صراط مستقیم یکی بیش نیست و آن تسلیم و انقیاد در برابر خداوند یکتاست.

در نتیجه باید گفت که عبارت «الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق» در هیچ منبع حدیثی شیعه و سنی به معصوم(علیه السلام) منسوب نشده است. لذا این سخن، قطعاً ساختگی است و انتساب آن به معصومین(علیهم السلام) نادرست است.

پی نوشت:

(1). تابنده، نورعلی، گفتارهای عرفانی آقای مجذوبعلیشاه، ج هفتم، قسمت ۸۲.

(2). ابو طالب مكى، قوت القلوب فى معاملة المحبوب، دار الكتب العلمية - بيروت، چاپ: اول، 1417 ق، ج‏1 ؛ ص155.

(3). ابو عبد الرحمن محمد بن الحسين السلمى، طبقات الصوفية، دار الكتب العلمية - بيروت، چاپ: دوم، 1424 ق، ص289.

(4). ابو عبد الرحمن محمد بن الحسين السلمى، مجموعة آثار السلمى، مركز نشر دانشگاهى، تهران، اول، 1369، ج‏2؛ ص426.

(5). ابو طالب مكى، علم القلوب، دار الكتب العلمية - بيروت، چاپ: اول، 1424 ق، ص228.