پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه‌السلام)، از دانشمندان شیعه و از راویان احادیث و چهره‌‌ای شاخص در میان اصحاب ائمه معصومین (علیهم‌‌السلام) بود. ایشان عمر با برکت خود را در تبیین و نشر معارف اهل بیت (علیهم‌السلام) سپری کرد. آن امام‌زاده عظیم الشّان در چهارم ربیع الثانی سال 173 هجری در شهر مقدس مدینه به دنیا آمد و نسب پاکش با چهار واسطه، به امام مجتبی (علیه‌السلام) بر می‌گردد. عالمان رجال شیعه او را جزء اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی (علیهم‌السلام) برشمرده‌اند.
تمجید و ستايش اهل بیت (عليهم‌السلام) از حضرت عبدالعظیم، بیان کننده‌ی شخصيت بارز علمی و ایمانی ایشان است. به عنوان نمونه، گاهی امام هادی (علیه‌السلام)، اشخاصی را که سؤالات مهم علمی و اعتقادی داشتند، نزد حضرت عبدالعظيم حسنی می‌فرستادند تا از محضر او استفاده کنند. علاوه بر زهد و پرهیزگاری ایشان که زبانزد عام و خاص بود مهمترین عامل شهرت این بزرگوار، بیان فضیلت زیارت قبر مطهرش در احادیث اهل بیت (علیهم‌السلام) است. در بررسی زندگی و شخصیت حضرت عبدالعظیم حسنی، سه نکته مهم به دست می‌آید.

1. هجرت به ری
زمينه‌ی هجرت حضرت عبدالعظيم از مدينه به ری و سكونت در این شهر را بايد در اوضاع سياسی و اجتماعی آن عصر جستجو كرد. سخت‌ترین دوران زندگانی برای سادات و پیروان اهل بیت (علیهم‌السلام)، زمان حکومت متوکل عباسی بود. در زمان حکومت متوکل و به دستور او چندين مرتبه مَضجع مطهر امام حسين (عليه‌السلام) در كربلا تخريب و با خاك يكسان شد. جناب عبدالعظیم به دلیل مصاحبت ویژه و موقعیت علمی که نزد امام هادی (علیه‌السلام) داشت، مورد توجه خاص و دشمنی متوکل واقع شد. ایشان بعد از ملاقات با امام هادی (علیه‌السلام) در سامراء، تحت تعقیب متوکل قرار گرفت و به دستور امام هادی (علیه‌السلام) به جانب ری و نزد شیعیانی که در  این سرزمین حضور داشتند، هجرت کرد.[1] هجرت ایشان سبب شد پایگاه جامع شیعیان، در منطقه ری که از لحاظ سیاسی موقعیت استراتژیک داشت، تشکیل شود.

2. پاسخگویی به سؤالات فقهی و اعتقادی
آن‌گونه که از احادیث فهمیده می‌شود جناب عبدالعظیم حسنی وکیل و نماینده امام هادی (علیه‌السلام) در منطقه ری بودند. به دلیل تسلط بر احکام، احادیث و مصاحبت با ائمه اطهار (علیهم‌السلام)، جایگاه خاصی برای جناب عبدالعظیم حسنی در میان شيعيان در شهر ری و بلاد اطراف ایجاد شد. ایشان روزانه به صورت مخفیانه و به دور از دیدگان حاکمان دست نشانده حکومت عباسی، به پاسخگويی مسائل شرعی و رفع مشكلات مذهبی شیعیان می‌پرداخت و محوریت امور و زعامت شیعه را به دست گرفت. با وجود آنکه اصحاب ائمه (علیهم‌السلام) و علمای شیعه در شهر مقدس قم مستقر بودند و  حتی در شهر ری نیز بزرگانی از اصحاب و علما حضور داشتند اما امام هادی (علیه‌السلام) جناب عبدالعظیم را به عنوان نماینده خود در ری معرفی کرده‌اند. امام هادی (علیه‌السلام) به یکی از اصحاب خود به نام ابوحماد فرمودند: «زمانی که مشکلی از مسائل دینی برایت پیش آمد از عبدالعظیم حسنی بپرس و سلام مرا به او برسان.»[2] از این روایت فهمیده می‌شود وکالت امام (علیه‌السلام) در امور شرعی و اعتقادی به جناب عبدالعظیم حسنی سپرده شده بود.

3. ثواب زیارت قبر مطهر حضرت عبدالعظیم
در میان قبور امام‌زادگان و فرزندان اهل بیت (علیهم‌السلام) زیارت مرقد حضرت عبدالعظیم مورد تأکید روایات قرار گرفته است. روشنگری در تبیین جایگاه امامت و جهاد علمی و همچنین دفاع از حریم ولایت توسط این عبد صالح خدا سبب شد از سوی اهل بیت (علیهم السلام) ارزش ویژه ای برای زیارت قبر آن جناب قرار داده شود.
از جانب ائمه معصومین (علیهم‌السلام) دو گونه ثواب و پاداش برای این زیارت بیان شده است. در بعضی از روایات، پاداش زیارت قبر ایشان برابر با ورود در بهشت بیان شده است. با اینکه آن جناب سال‌ها بعد از شهادت حضرت رضا (علیه‌السلام) از دنیا می‌رود، ولی امام رئوف (علیه‌السلام) در زمان حیات عبدالعظیم به دلیل اهمیت شخصیت او،  زیارت مرقدش را موجب بهشتی شدن دانستند. امام علی بن موسی الرضا (علیهما‌السلام) فرمودند: «هر کس قبر عبدالعظیم را زیارت کند، بهشت برای او واجب می‌شود.»[3]
دسته دیگر روایات، پاداش زیارت حضرت عبدالعظیم را معادل ثواب زیارت کربلای امام حسین (علیه‌السلام) ذکر می‌کنند. ابن قولویه قمی، از محدثین معروف شیعه می‌نویسد: «روزی عطار رضوان که از شیعیان سرشناس سرزمین ری بود، به محضر امام هادی (علیه‌السلام) مشرف شد. حضرت به او فرمودند: از کجا به نزد من می‌آیی؟ در جواب حضرت عرض کرد که از زیارت امام حسین (علیه‌السلام) در کربلا به حضور شما مشرف می‌شوم. حضرت با توجه به فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم فرمودند: بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در ری زیارت کنی مانند کسی هستی که حسین بن علی (علیهماالسلام) را در کربلا زیارت کرده باشد.»[4]

پی‌‌نوشت:

[1]. احمد صادقی، زندگانی حضرت عبدالعظیم حسنی، حافظ نوین، 1385، ص60-70«برگرفته از نظر نویسنده کتاب»
[2]. محدث نوری، مستدرک الوسائل، موسسه آل البیت- قم، ج17، ص321؛ «سمعت أبا حماد الرازي يقول ... واقرأه مني السلام.»
[3]. شیخ حر عاملی، وسائل الشيعة، الإسلامية، ج20، ص228؛ «وقال الشهيد ... من زاره وجبت له الجنة.»
[4]. ابن قولويه، كامل الزيارات، دارالمرتضوية، نجف اشرف، چاپ اول، 1356ش، ص324؛ «عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارِ ... كَمَنْ‏ زَارَ الْحُسَيْنَ‏ ع»

محمدجواد مهریار