پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در تاریخ و عقائد زرتشتی، می‌بینیم که خط، مخلوق اهریمن و نوشتن، کرداری زشت شمرده می‌شد. (1) هرچند بعدها موبدان زرتشتی مجبور شدند برای حفظ حیات سیاسی و اجتماعی خود، از این آموزه دینی کوتاه بیایند. لیکن موبدان و شاهان زرتشتی، به ویژه انوشیروان دادگر (پادشاه ساسانی) به جهت حفظ نظام طبقاتی، به عامه مردم اجازه درس خواندن نمی‌دادند. به همین خاطر است که در تاریخ چند هزار ساله‌ی زرتشتی، به تعداد انگشتان دست هم نمی‌توان دانشمند نامدار یافت.

در نقطه مقابل، اسلام را می‌بینیم که در کتاب مقدس آن (قرآن) به قلم، کتاب و نوشتن، قسم یاد کرده است (قلم : 1. علق : 1-4. زخرف : 1-3).

در اثر همین اهتمام قرآن و پیامبر اسلام به علم آموزی بود که اکثر قریب به اتفاق دانشمندان بزرگ ایرانی، مسلمان بودند. اما نکته جالب در این میان، سخن اندیشمند زرتشتی جمشید گرشاسب چوکسی (استاد دانشگاه ایندیانای ایالات متحده امریکا و سرپرست برنامه‌های مطالعاتی خاورمیانه در این دانشگاه) است که می‌نویسد:

«بررسی تاریخ‌های محلی و شهری مربوط به آن دوران و زندگی نامه‌ی افرادی از طبقات بالا نشان می‌دهد که در ایرانشهر و ماوراء النهر، تعداد مسلمانان باسواد از تعداد زرتشتیان بی سواد بیشتر بوده است. علت آن بود که در طول تاریخ، سواد در میان جامعه زرتشتی منحصر به روحانیون، دبیران و بعضی از بزرگان و بازرگانان بود، در حالیکه آموزش برای همه مسلمانان آزاد بود.» (2)
      
پی‌نوشت:

1. میترا مهرآبادی، شاهنامه کامل فردوسی به نثر پارسی، تهران: نشر روزگار، ج 1، صص 66-67. مری بویس، زرتشتیان باورها و آداب دینی آنها، ترجمه عسکر بهرامی، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۹۱، ص 77.
2. جمشید گرشاسب چوکسی، ستیز و سازش، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران: انتشارات ققنوس، 1381، ص 128.