پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در این‌‌که بعد از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، گروهی به مسئله شورا اتکا کردند، امری است که جای هیچ سؤال و شبهه‌ای ندارد؛ اما سؤالی که در ذهن باقی می‌ماند این است که چرا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله درباره این موضوع، سخنی به‌میان نیاورده و این موضوع را برای مسلمانان توضیح نداده است؛ امری که می‌توان نتایج آن را در اتفاقات بعد از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله دید. نَفسِ اختلاف واقع شده در زمان سقیفه و در زمان تمام خلفاء بعد از رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله، به‌خوبی نشان از این ابهام در ذهن مسلمین دارد.

سؤال این است که چرا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله برای حفظ اسلام، درباره نحوه انتخاب خلیفه بعد خود، سخنی نگفته است و مسئله را رها كرده و رفته است. اگر چنين باشد (که قطعاً چنين نيست) بيان دين تکمیل نشده و نعمت به تمام و كمال نرسيده است!

اگر گزينش خليفه بر اساس شورا باشد، بايد ده‌ها روایت و سند محكم از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، به‌دست مسلمانان برسد كه كيفيت و چگونگی شورا از نظر شرايط علمى و تقوايى و از نظر تعداد افراد و كيفيت گزينش آن را، كاملاً بيان کرده باشد. حال این‌که در منابع اهل سنت و دیگر مسلمانان، هیچ اثری از توضیحات و شرایط این موضوع دیده نمی‌شود.

استاد سبحانی نیز همین نکته را بیان می‌کند: «قاعدتاً بر اساس نظریه اهل سنت، باید خطوط كلى گزينش شورايى، به‌نحو روشن در كتاب و سنّت بيايد، مثلاً:
1. اعضاى شورا را چه گروهى تشكيل دهند، تنها عالمان و دانشمندان دينى يا تنها سیاسی‌ها و يا افسران و فرماندهان و يا يك جمعيت مختلط از اين گروه‌ها؟
2. چه كسى اين هيئت متحد يا مختلط را گزينش می‌کند؟
3. اگر جمع گزینش شده، درباره شخصى و يا برنامه‌ای، به دو گروه تقسيم شدند، چه گروهى بر گروه ديگر، مقدم خواهد بود و ملاك تقديم چيست؟
4. در کتاب‌های كلامى می‌گویند: امام به‌وسیله اهل حلّ و عقد گزينش می‌شود؛ اما مقصود از اين اهل حل و عقد چيست، هرگز بيان نشده است؛ يعنى كسانى‌كه می‌گشایند و می‌بندند؟! از پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله گفتارى پيرامون اهل حل و عقد روايت نشده است. اين نوع ابهام‌ها و ابهام‌هاى ديگر حاكى از آن است كه فرضيه (انتخاب خلیفه توسط شورا)، از بيخ و بن صحيح نبوده و هرگز مسئله امامت از طريق گزينش مردمى، سامان نمی‌یابد.»[1]

دكتر طه حسين می‌گوید: «اگر مسلمانان نظام مكتوبى درباره شورا داشتند، در زمان عثمان، آن را به‌كار می‌بستند و می‌دانستند كه چه بايد بكنند و چه نبايد بكنند.»[2]

پس باید در این نظریه، تأمل بیشتری شود و شاید نظریه اهل بیت علیهم‌السلام که مبتنی است بر دلسوزی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و تعیین خلیفه برای جامعه اسلامی، با استناد به ایمان و تقوا و علم شخص، مورد تأیید باشد.

پی‌نوشت:
[1]. فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، علیرضا سبحانی، ج6، ص123، انتشارت امام صادق، بی‌تا.
[2]. به نقل از کتاب، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، علیرضا سبحانی، ج6، ص124، انتشارت امام صادق، بی‌تا.