جنایات هولناک انوشیروان، خیانت ها و ویرانگری های وی در تازش به سرزمین های شرقی و غربی بر هیچ کس پوشیده نیست. قتل عام مردم بلوچستان به دست انوشیروان [1]، قتل عام مردم گیلان و دیلمان به دستور وی [2]، قتل عام اعضای خانواده برای تثبیت قدرت [3]، سرکوب هولناک معترضین [4]، تلاش برای بی سواد نگه داشتن مردم [5]، ترویج نظام طبقاتی و ستم به طبقه ی زحمتکش جامعه [6]، شکنجه و قتل دوستان، بدون هیچ دلیل عقلانی [7]، فریب دادن دولت های همسایه و ضعیف کشی [8]، غارت همسایگان [9]، نسل کشی نژادی [10]، پیمان شکنی و تازش به روم [11] و ارتکاب جنایاتی فجیع از جمله قتل و غارت و ویران نمودن و آتش زدن شهرها از جمله جنایات وی در لازیکا [12]، بروئیا [13]، سورا [14] و دیگر شهرها، مثلاً آپامی و سلوکیه که انوشیروان بخشی از ابنیه ی تاریخی آن را تخریب و شهر را غارت کرد. [15] حتی شاهنامه فردوسی نیز این جنایات را مخفی نکرده ؛ به بیان مواردی فراوان از آن پرداخت. [16] اما به راستی، این رفتار های زشت انوشیروان چه ارتباطی به دین زرتشتی دارد؟ 

در پاسخ باید گفت که بر اساس منابع مختلف، انوشیروان بارها رفتارهای خود را برگرفته از دین زرتشتی معرفی نمود. و البته همواره رهبران دینی در کنار انوشیروان بر رفتار های او نظارت می کردند. بنا بر شاهنامه، موبد بزرگ ایران زمین، انوشیروان را متّصف به منش برتر و دور از زشتی می دانست:

دگر گفت کای شاه برتر منش
که دوری زبیغاره و سرزنش [17]

با این که دربار انوشیروان همواره محل آمد و شد موبدان زرتشتی بود، لیکن آنان هیچ گاه به انوشیروان بابت رفتارهای زشت و ناپسندش اعتراضی نمی کردند. حتی جالب است که انوشیروان در توصیه هایی که به هرمزد داشت، چنین گفت :

کنون من رسیدم به هفتاد و چار
ترا کردم اندر جهان یادگار

جز آرام و خوبی نجستم برین
که باشد پس از مرگ من آفرین [18]

حتی انوشیروان در یکی از گفتارها در انجمن بزرگان چنین گفت :

چنين گفت كز كردگـــار سپهــــر
دل ما پر از آفرين باد و مهر

كزويست نيك و بدويست كام
ازو مستمنديم و زو شادكام‏

ازويست فرمان و زويست مهر
بفرمان اويست بر چرخ مهر [19]

آری ، انوشیروان می گوید که دل ما پر از آفرين و مِهر كردگارِ سپهر بادا كه نيك و بد و ننگ و نام ازوست و ازو مستمند و شادكام هستيم. خورشيد به فرمان او از آسمان مى‏ تابد و فرّ و زور ازوست. پس از خواست و فرمان او نمى‏ گذريم و يك دم را نيز به جز با فرمان او نمى ‏پوييم ! [20]

حتی انوشیروان خود را نماینده ی اهورامزدا می دانست.

بشاهــــى مرا داد يــــزدان پاك
ز خورشيد تابنده تا تيره خاك‏

نبايد كه جز داد و مهر آوريم
و گر چين بكارى بچهر آوريم‏ [21]

و البته سکه های یافت شده از عصر ساسانی در موزه ی بین المللی بریتانیا (British Museum) نشان گر این است که بر یک طرف سکه تصویر اهورامزدا و بر روی دیگرش تصویر شاه حک شده است. یعنی اصولاً پادشاهان ساسانی خود را منسوب به اهورامزدا و ایزدان می دانستند. [22] و البته در کتیبه نقش رستم در حوالی استخر فارس، تصویر شاه ساسانی در حال دریافت نشان شاهی از سوی اهورامزدا روشن است! [23]

تصویری از کتیبه نقش رستم، پادشاه ساسانی (سمت چپ) در حال دریافت نشان شاهی از اهورامزدا (سمت راست)

پی نوشت :

[1]. نگاه کنید به مقاله « قتل عام مردم بلوچستان به دست انوشیروان »
[2]. نگاه کنید به مقاله « قتل عام مردم گیلان و دیلمان به دستور انوشیروان »
[3]. نگاه کنید به مقاله « انوشیروان با خانواده خود چه کرد ؟ »
[4]. نگاه کنید به مقاله « شکنجه و قتل دبیرِ بیگناه به دست انوشیروان » و « منطق انوشیروان در مواجهه با دگراندیشان و منتقدین »
[5]. نگاه کنید به مقاله « انوشیروان و بیسواد نگه داشتن مردم ... »
[6]. نگاه کنید به مقاله « حکومتِ انوشیروان ، بر پایه تبعیض و اختلاف طبقاتی »
[7]. نگاه کنید به مقاله « تراژدی مهبود »
[8]. نگاه کنید به مقاله « بلایی که انوشیروان بر سر خاقان چین و هپتالیان آورد ... »
[9]. نگاه کنید به مقاله « انوشیروان با هندوستان چه کرد ؟ »
[10]. نگاه کنید به مقاله « نقش انوشیروان در حوادث تلخ یمن »
[11]. نگاه کنید به مقاله « پیمان شکنی های متعدّد انوشیروان در تازش به روم »
[12]. نگاه کنید به مقاله « نگاهی به رفتارهای انوشیروان در تازش به لازیکا »
[13]. نگاه کنید به مقاله « فاجعه ی بروئیا »
[14]. نگاه کنید به مقاله « فاجعه ی سورا »
[15]. پروكوپيوس، جنگ‏هاى ايران و روم‏، ترجمه: محمد سعيدى‏، انتشارات علمى و فرهنگى‏، تهران‏، چاپ چهارم ۱۳۸۲، ص 152-155
[16]. نگاه کنید به مقاله « تازش انوشیروان به روم از نگاه شاهنامه »
[17]. شاهنامه فردوسی ، بر اساس نسخه چاپ مسکو ، ناشر: مؤسسه نور ، تهران ، ص 1136، بیت 41231
[18]. همان، ص 1156 ؛ بیت 41954 - 41955
[19]. همان، ص 1036 ؛ بيت 37541 - 37539
[20]. میترا مهرآبادی، شاهنامه کامل فردوسی به نثر پارسی، نشر روزگار، تهران، ج 3 ، ص 235
[21]. شاهنامه فردوسی ، بر اساس نسخه چاپ مسکو ، ناشر: مؤسسه نور ، تهران ، ص 1039 ؛ بيت ‏37648-37649
[22]. 1894,0506.1580 British Museum , Sasanid Coins , Number
[23]. مری بویس ، زرتشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ترجمه عسکر بهرامی، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ دوازدهم ۱۳۹۱، ص 137