پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در قرآن، بیش از هشتاد مرتبه و در روایات پیامبر (صلی الله علیه و آله)و اهل بیت (علیهم السلام)، بیش از پانصد مرتبه، انسان‌ها به عقلانیت و خِرَدوَرزی فراخوانده شدند. صد البته، آن خِرَدی مورد ستایش است که آمیخته با پرهیزکاری و درستکاری و از نور خداوند، روشن شده و در زندگی، راه را از بی‌راه به انسان نشان دهد و این همان فُرقان است،[1] که در قرآن از آن نام برده شده است.[2]

برونداد این عقلانیت، همان است که امروز می‌بینیم تربیت شدگان راستین قرآن و اهل بیت (علیهم السلام)، بهترین، غیورترین و شریف‌ترینِ خلایق اند. چنان که برترینِ جوانان تاریخ ایران، یعنی شهدای دفاع مقدس و مدافعین حرم، تربیت شدگان همین مدرسه‌ی عقلانیت و درستکاری بودند.

در کتاب دینی زرتشتی‌گری هم از خِرَد وَرزیدن سخن به میان آمده است. اما مصادیق آن بعضاً خردمندانه و برخی نابخردانه اند. برای مثال، در زرتشتی‌گری، همبستری با محارم ولو به عُنف (زور)، کردار نیک خوانده شده است.[3] یا در آموزه‌های زرتشتی، هدف از همه‌ی نیکی‌ها، خشنود کردنِ روانِ گاو مقدس است. چنان که در اوستا، گاتها، هات 28، بند 1، ترجمه آلمانی اثر Christian Bartholomae به ویرایش Fritz Wolff آمده است:

Zum Gebet um Unterstützung die Hände ausstreckend will ich um seine, des heiligen Geistes Werke, o Mazdah, vor allem zuerst bitten, o Asha, auf daß ich den Willen des Vohu Manah befriedige und die Seele des Stiers.

ترجمه فارسی: «دست‌های برآورده را برای نماز و یاری خواستن بلند نموده و خواستارم! بیش از همه درخواست می‌کنم ای مزدا، ای اشا... تا وهومن و روان گاو را از خود خشنود کرده؛ اراده آنان را برآورده سازم...»! هدف زرتشت از نیکی و نماز این است که روح گاو (die Seele des Stiers) را از خود خشنود ساخته و اراده او را برآورده سازد. مقصود اینکه عقلانیت در دیانت زرتشتی، بیش از آنکه به سوی روشنایی روانه باشد، به سوی تاریکی در حرکت است.

پی‌نوشت:

1. محمد صادقی تهرانی، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365،ج 12، ص 188.
2. سوره انفال، آیه 29.
3. بنگرید به: غلامرضا نوادری، خویدیده، ازدواج با خویشان درجه یک / محارم در روایات زرتشتی، تبریز، انتشارات عاصم، 1400.