عقلانیت
در کتاب دینی زرتشتی‌گری از خِرَد وَرزیدن سخن به میان آمده است. اما مصادیق آن بعضاً خردمندانه و برخی نابخردانه اند. برای مثال، در زرتشتی‌گری، همبستری با محارم ولو به عُنف (زور)، کردار نیک خوانده شده است. یا در آموزه‌های زرتشتی، هدف از همه‌ی نیکی‌ها، خشنود کردنِ روانِ گاو مقدس است.
هر چند برخی فیلسوفان یهودی در اوایل تاریخ یهودیت، به نوعی از اندیشه های یونانی تأثیر پذیرفتند اما از قرن دهم به بعد، وجه عقلانی یهودیت در تماس با کلام عقلانی اسلامی به ویژه گفتمان معتزلی، شکوفا و بارور گردید.
آنچه در اوستا هزاران سال به عنوان متن مقدس شمرده می‌شود، حاکی از آن است که اهورامزدا به «جَم» فرمان داد تا برای رهایی از زمستان سخت، پناهگاهی در زیر زمین ایجاد کند و در آن انسان‌ها و یک جفت از هر جاندار (از سگان و پرندگان و...) و حتی گیاهان را جای دهد تا نژاد آنان از میان نرود. اما بیماران...