سلطه نظامي اسلام بر ايران با نبرد قادسيه و ورود سپاهيان مسلمان عرب به تيسفون – پايتخت ساساني – در سال 14 هـ . ق آغاز شد. اين سلطه نظامي، با شتاب خيره كننده اي پيش رفت و تقريباً بخش اعظم ايران تا سال 29 هـ . ق از راه صلح و جنگ به تصرف مسلمانان در آمد.
سلطه نظامي مسلمانان با مرگ يزگرد سوم – واپسين پادشاه ساساني – در سال 31 هـ . ق عملاً كامل شد.
بر خلاف روند رو به رشد سلطه نظامي اسلام در ايران، حاكميت عقيدتي و گرايش اقوام ايراني به اسلام، روندي آرام، استوار و ريشه دار داشت. اعرابِ مسلمان فقط نظام سياسي ايران را مضمحل كرده و دولت ساسانيان را شكست داده بودند؛ ولي ايرانيان زرتشتي، مانند پيروان اديان ديگر، يعني مسيحي، يهودي و مانوي در ايران، جزيه مي پرداختند و بر آئين خود باقي مي ماندند.
ايرانيان پس از آشنايي تدريجي با عقايد و احكام اسلامي و پي بردن به حقانيت اسلام به اين آئين روي آوردند.

استاد شهيد مرتضي مطهري در اين باره مي نويسد:
اغلب ايرانيان از اوايل قرن سوم هجري به بعد مسلمان شدند و تا آن زمان هنوز بسياري از مردم ايران بر كيش ها و آئين هاي قديم زرتشتي، مسيحي، صابئي و حتي بودايي باقي بودند.(1)

به اعتراف اكثر محققان و انديشمندان تقريبا تمام ايرانيان بدون اعمال زور و فشار از سوي فاتحان در مدت كوتاهي به اسلام گرويدند، زيرا در يافتند كه اسلام به يك دين جهاني تبديل خواهد شد.

اشبولر مي نويسد:
اسلام زماني به تمدن بشري عرضه شد كه جامعه جهاني از جمله جامعه ايراني از نظر عقيدتي و اجتماعي به بن بست رسيده بود و مردم با مشاهده دين اسلام شيفته آن شده اند و استعدادهاي خود را در قالب آن به كمال رساندند.(2)

ايرانيان زرتشتي كه چندين سال در كنار مسلمانان زندگي مسالمت آميزي داشتند به تدريج به اسلام گرويدند.(3)

پي نوشت:

1.    خدمات متقابل اسلام و ايران، ج 1، ص 105.
2.    اشبولر، تاريخ ايران در قرون نخستين اسلامي، ج 1، ص 239.
3.    دكتر سيد حسن قريشي، اصحاب ايراني ائمه اطهار عليهم السلام، 1386، آشيانه مهر، قم.