قیامت، باطن دنیای مادی است؛ لذا حقیقت اعمال انسان از نماز و روزه گرفته تا گناه و عصیان در عالم قیامت ظهور و بروز خواهد کرد و انسان که خیال می کرد نماز چیزی جز ذکر گفتن و حرکات خاص نبود، در قیامت حقیقت نماز برای وی آشکار می‌گردد . قرآن کریم می فرماید: «يَوْمَ تُبْلىَ السَّرَائر»[طارق 9] آن روز كه رازها [همه‏] فاش شود . و در جای دیگر فرمود: «فَکَشَفْنَا عَنکَ غِطَآءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ»[ق/22] پس ما پرده را از روى دیدگان تو برداشتیم! و چشم تو امروز چشم تیزبینى است!»
البته این حقایق برای برخی از بندگان مخلص خدا که با انجام اعمال عبادیه و اهمیت دادن به احکام شرعیه و اجتناب از محارم، چشم دلشان باز شده هم اکنون نیز حقایق برزخی و حقایق عالم قیامت را مشاهده می کنند؛ منتهی اکثر انسان ها به دلیل دوری از قرآن و اهل بیت از مشاهده این حقایق محروم اند، و در قیامت فریاد حسرت و پشیمانی سر می دهند لذا روز قیامت را «یوم الحسره» نامیده اند«وَ أَنذِرْهُمْ يَوْمَ الحَسْرَةِ إِذْ قُضىِ‏َ الْأَمْرُ وَ هُمْ فىِ غَفْلَةٍ وَ هُمْ لَا يُؤْمِنُون‏»(مریم 39) و آنان را از روز حسرت بيم ده، آن گاه كه داورى انجام گيرد، و حال آنكه آنها [اكنون‏] در غفلتند و سرِ ايمان آوردن ندارند.
اگر قیامت ظرف ظهور و بروز اعمال انسان است،حقیقت اعمال انسان در قیامت تجسم می‌یابد چون هر عملی حقیقتی دارد که در عالم قیامت انسان با آن حقیقت محشور می‌شود [1]
قرآن کریم در رابطه با جهنمیان و نحوه عذاب آن ها می فرماید: «فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتي‏ وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَة»[بقره 24] بپرهیزید از آن آتشى كه سوختش مردمان و سنگها هستند. لذا معلوم می‌شود جهنم حقیقت اعمال خود انسان است که در قیامت ظاهر می‌شود و انسان خود هیزم جهنم می‌شود
حكیم سبزواری(ره) در این باره می گوید:
انسان به اعتبار اخلاق و ملكاتش یا فرشته است، یا حیوان، یا درنده، و یا شیطان. بنابراین، اگر چه انسان از نظر صورت دنیوی یك نوع بیش نیست، ولی از نظر صورت اخروی چهار نوع خواهد بود؛ زیرا اگر شهوت و غضب بر او غلبه كند و كارهای او پیوسته از این دو غریزه صادر گردد، صورت اخروی او حیوان و درنده خواهد بود، و اگر اخلاق پسندیده در نفس او رسوخ كرده باشد، به صورتهای زیبای بهشتی تمثل خواهد یافت.» [2]
قرآن و روایات دلالت دارند بر اینکه هر عملی که انسان در این جهان انجام می دهد دو صورت و دو ظهور و دو هویت دارد و با یکی از آنها در این دنیا تمثّل می کند و با دیگری در آخرت مثلاً نماز در این دنیا عبارت است از یکسری از ذکرها و حرکات که هویت دنیوی نماز را تشکیل می دهند ولی همین نماز در آخرت ظهور دیگری دارد و همچنین است اعمال ناشایست . [3] زیرا اقتضای این عالم آن است که عمل به این صورت جلوه کند و اقتضای عالم آخرت آن است که عمل به شکل اصلی و واقعی خود ظاهر شود.
آیات بسیاری دلالت می کنند بر اینکه اعمال خیر و شرّ انسان بعینه به وی برگردانده می شوند.[4] :« وَ لِكُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمالَهُمْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُون‏ »(احقاف 19) و براى هر يك در [نتيجه‏] آنچه انجام داده‏ اند درجاتى است، و تا [خدا پاداش‏] اعمالشان را تمام بدهد و آنان مورد ستم قرار نخواهند گرفت‏.
از دیدگاه قرآن و روایات انسان بالقوه دارای مقام رفیعی است که می تواند مسجود ملائک واقع بشود، عرفا نیز با الهام از سخنان ائمه علیهم السلام معتقدند انسان با مجاهدت فی سبیل الله قادر است به مقامی نائل شود که جز خدا چیزی را نبیند. حضرت آیت الله سعادت پرور (پهلوانی) در کتاب فروغ شهادت می فرمایند: انسان بالقوه مظهر صفات جمال و جلال خداست، اگر توانست در این دنیا این صفات را ظهور و بروز داده و بالفعل بگرداند در قیامت هم مظهر صفات خدا خواهد بود و اگر نتوانست در قیامت نیز از این نعمت عظمی بی بهره خواهد بود.
بهشت دارای مراتبی است که هر کس نسبت به درجه تقوی و پرهیزگاری خود به مراتب بهشت راه می یابد، بالاتر از ان لذتی که مافوق لذات بوده و کمتر کسی به این قام نائل می شود تقرب به خود خداست قران کریم مقام قرب را اینگونه توصیف می فرماید: « في‏ مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَليكٍ مُقْتَدِر»(قمر 55) در قرارگاه صدق، نزد پادشاهى توانايند.  
انسان بالقوه دارای تمامی مراتب اسمای حسنای الهی است، هدف خلقت هم طبق قرآن کریم قرب الی الله است[5] نه رسیدن به بهشت، لذا اگر معارف عمیق اهل بیت را به دقت بررسی کنیم ائمه علیهم السلام مدام انسان را به سمت خدا هدایت می کنند تا انسان در حد بهشت نماند بلکه از بهشت گذر کرده و قرارگاهش را نزد پادشاه توانا بگستراند.
اللهم ارزقنا ...  

پی نوشت:
[1] خمینی، روح الله ، چهل حدیث، موسسه تنظیم و نشر آثار امام،  قم، 1373، ص439
 [2] شرح منظومه، نسخه ناصريه، ملاهادي سبزواري، 1367 ق، بحث معاد
 [3] سبحانی، جعفر ،معاد شناسی در پرتو کتاب و سنت و عقل ،ترجمه علی شیروانی، انتشارات الزهرا،1370،ص111
[4] طباطبایی، محمد حسین ،انسان از آغاز تا انجام،ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی ،بوستان کتاب 1387ص168
[5] امام سجاد علیه السلام در فرازهایی از مناجت خمس عشر قرب الهی را از خداوند درخواست می کند: «اسئلک حبک و حب من یحبک و حب من کل عمل یوصلنی الی قربک» می خواهم دوستیت را و دوستی آن که تو را دوست دارد و دوستی هر عملی که مرا به قربت می رساند.(فرازی از مناجات محبین امام زین العابدین علیه السلام)
«الهی فاسلک بنا سبل الوصول الیک» ای معبود من پس ما را در طریق رسیدن به درگاهت راهنمایی کن
[فرازی از مناجات مریدین].