دیدگاه امامیه، اشاعره، معتزله درباره‌ی بهشت و دوزخ

  • 1399/04/03 - 07:56
در مورد اینکه بهشت و جهنم، اکنون خلق شده یا خیر، میان فِرق و مذاهب مختلف اسلامی اختلاف شده است؛ برخی معتزله معتقدند که آفریدن بهشت و جهنم پیش از محشر بیهوده و عبث است و خداوند کار بیهوده نمی‌کند، اما در رد این کلام آیه 43 سوره رحمان و روایتی از امام رضا (علیه‌السلام) با استناد به معراج پیامبر دلالت می‌کند.

یکی از اعتقادات مسلمانان، وجود بهشت و دوزخ است که خداوند در قرآن به مناسبت‌های مختلفی از آن سخن به میان آورده است. اما این بهشت و جهنم، آیا خلق شده است یا خیر؟ میان فِرق و مذاهب مختلف اسلامی از همان سده‌های اول اسلام مورد اختلاف واقع شده است و هر گروهی با استناد و استدلال خود به این موضوع پرداخته‌اند و نظر خود را بیان کردند؛ مثلاً اشاعره و محدثان بر این دیدگاه اتفاق نظر دارند که بهشت و دوزخ آفریده شده است و در این باره به آیاتی از قرآن کریم استشهاد می‌کنند که در آن‌ها به وجود بهشت و جهنم تصریح شده است، از جمله آن آیات که گویای این است که آدم و حوا در بهشت سکنی گزیده و از میوه‌های آن خورده‌اند، خداوند می‌فرماید: «وَ قُلْنا يا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُكَ الْجَنَّةَ...[بقره/35] گفتیم ای آدم تو با همسرت در بهشت سکونت کن و از نعمت‌های آن به راحتی هر چه می‌خواهید بخورید...»[1]
اما معتزله معتقدند در روز جزا که خداوند مردم را محشور می‌کند آن دو را خلق خواهد کرد و می‌آفریند، زیرا آفرینش آن‌ها پیش از آن روز سودی ندارد و خداوند هم می‌فرماید: «أُكُلُهَا دَائِمٌ وَظِلُّهَا ۚ تِلْكَ عُقْبَى الَّذِينَ اتَّقَوْا ۖ وَعُقْبَى الْكَافِرِينَ النَّارُ[رعد/35] میوه‌هایش همیشگی و سایه‌هایش دائمی است، این سرانجام کسانی است که پرهیزگاری پیشه کردند و سرانجام کافران آتش است.» و این آیه شریفه که می‌فرماید: «كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ[قصص/88] همه چیز جز ذات پاک او فانی می‌شود.» لذا معتزله در لزوم جمع بین این دو آیه این طور استدلال کرده‌اند که مفاد آیه اول این است که خوردنی‌های بهشت همیشگی است و آیه دوم اشعار دارد که هیچ چیزی از فنا و زوال در امان نمی‌ماند. پس اگر معتقد شویم که آن‌ها آفریده شده‌اند و هم اکنون موجود هستند، میان دو آیه تناقض به‌وجود می‌آید، از این رو ضروری است که ما به عدم وجود آن‌ها در حال و این‌که در روز محشر وجود خواهند یافت معتقد شویم.[2] که البته برخی از مفسرین پاسخ‌هایی را بر این شبهه داده‌ا‌‌ند...

اما شیعه امامیه اتفاق نظر دارند که بهشت و دوزخ آفریده شده است؛ علامه در شرح تجرید گفته است: دلایل نقلی فراوانی گویای این است که بهشت و جهنم آفریده شده و هم اکنون وجود دارند، و ادله‌ی مخالفین همگی مبتنی بر تاویل است و نصوصی که به وجود آن‌ها تصریح دارد، در حدّ تواتر است.[3]
شیخ مفید در کتاب خود می‌نویسد: «علاوه بر روایات بسیار، اجماع قائم است بر این‌که بهشت و جهنم آفریده شده و موجودند، و در این باره خوارج و معتزله و برخی دیگر مخالفت کرده‌اند. معتزلی‌های متأخر مثل جبّایی مدعی هستند که آفریدن بهشت و جهنم پیش از محشر بیهوده و عبث است و خداوند کار بیهوده و عبث نمی‌کند.»[4] خداوند صراحتاً در قرآن می‌فرماید :«هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِى یُکَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ یَطُوفُونَ بَیْنَهَا وَ بَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ[الرحمن/43] این همان دوزخی است که مجرمان آن را انکار می‌کردند و امروز در میان آن آب سوزان در رفت و آمدند.» و نیز روایتی از ابوالصلت آمده است که: «پیامبر خدا زمانی که به آسمان‌ها بالا رفت، وارد بهشت شد و جهنم را دید، ابوالصلت گفته است به امام رضا (علیه‌السلام) عرض کردم: آیا بهشت و جهنم آفریده شده و امروزه موجود هستند؟ امام فرمود: آری وقتی پیامبر وارد بهشت شد، از آن‌جا دوزخ را دید، عرض کردم که برخی می‌گویند آن‌ها مقدر شده‌اند و لیکن آفریده نشده‌اند، فرمود: آن‌ها از ما نیستند و ما هم از آن‌ها نیستیم، هر کس آفرینش بهشت و جهنم را انکار کند، پیامبر و ما را تکذیب کرده و بر ولایت ما نیست و همیشه در آتش جهنم خواهد بود.»[5]
در نتیجه تو خود از این مجمل کلام مفصل خوان

پی‌نوشت:

[1]. شیعه در برابر معتزله و اشاعره، هاشم معروف الحسنی، آستان قدس رضوی، مشهد، ایران، ص295.
[2]. المواقف، قاضی عضدالدین ایجی، شریف الرضی، قم، ایران، ص301.
[3]. کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، علامه حلی، ص576و577. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
شرح تجرید، قوشجی، نشر اسلامیه، تهران، ایران، ص270.
[4]. اوائل المقالات، شیخ مفید، دار المفید، بیروت، لبنان، ص103. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[5]. الاحتجاج، طبرسی، ص223. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

تولیدی

افزودن نظر جدید

CAPTCHA
لطفا به این سوال امنیتی پاسخ دهید.
Fill in the blank.