متن مقاله
معروف است که شمس الدین ذهبی نصیحتی به ابن‌تیمیه داشته که به «النصیحة الذهبیة» معروف شده است، و نسخه‌ای از این نصیحت که خطی است در دار الکتب المصریة به خطّ قاضی القضاة برهان الدین بن جماعة نگه‌داری شده است. در آن نصیحت آمده است: «... خوشا به حال کسی‌که عیب‌هایش او را از عیوب مردم بازداشته، و بدا به حال کسی‌که عیوب مردم، او را از عیب خود بازداشته است. تا به کی خار و خاشاک را در چشم برادرت می‌بینی، ولی تنه درخت را در چشمان خودت مشاهده نمی‌کنی؟! تا به کی خود و مطالبی را که می‌پرانی و عباراتت را مدح می‌کنی، و در مقابل علما را مذمت کرده و به دنبال عیوب مردم هستی، در حالی‌که می‌دانی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از این کار نهی کرده، آن‌جا که فرمود: (مرده‌های خود را جز به خیر یاد نکنید؛ زیرا آنان در گرو اعمالی هستند که پیش فرستادند.) آری! می‌دانم که تو برای این‌که خودت را قانع کنی، می‌گویی: من کسانی را تنقیص می‌کنم که هرگز بویی از اسلام استشمام نکرده و از سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آگاهی ندارد، و این در حقیقت جهاد به حساب می‌آید، ... آیا وقت آن نشده که از کارهایت دست برداری؟ آیا وقت توبه و انابه‌ات فرا نرسیده است؟ آیا تو در سنین هفتاد سالگی نیستی و هنگام رحلتت فرا نرسیده است؟ ... ولی من گمان نمی‌کنم که حرف مرا قبول کنی و به موعظه‌ام گوش فرادهی، بلکه بلندترین همّت تو در نقض این ورقه با نوشتن چند جلد کتاب است، تا با کلمات خود حرف مرا قطع کنی، و مدام از خود دفاع کنی تا این‌که بگویم: ای کاش که من ساکت شده بودم. اگر رحلت تو نزد من که مهربان و دوست و رفیق تو هستم این‌گونه است، چه رسد به حال تو نزد دشمنانت؛ دشمنانی که در بین آن‌ها افراد صالح و عاقل و فاضل وجود دارند، همان‌گونه که در میان دوست‌داران تو افراد فاجر، دروغ‌گو، جاهل، باطل، غیرمتوازن و گاو وجود دارند. من از تو راضی می‌شوم اگر مرا آشکارا دشنام دهی، ولی از مقاله من مخفیانه نفع ببری... .»[1]

گویا این نصیحت در وجود ابن‌تیمیه در اواخر عمرش تأثیر گذاشته است: ذهبی در ترجمه اشعری می‌گوید: «از ابوالحسن اشعری کلامی را مشاهده کردم که مرا به تعجب واداشت و آن ثابت است و بیهقی آن را روایت کرده که از ابوحازم عبدوی شنیدم که گفت: از زاهر بن احمد سرخسی شنیدم که می‌گفت: چون هنگام وفات ابوالحسن اشعری در خانه من در بغداد رسید، مرا فراخواند. نزد او رفتم، او گفت: بر من گواهی بده که هیچ‌یک از اهل قبله را تکفیر نمی‌کنم؛ زیرا تمام مسلمانان به یک معبود اشاره دارند گرچه عباراتشان مختلف است. من می‌گویم: نظر من هم همین است، و نیز شیخ ما ابن‌تیمیه در اواخر عمرش می‌گفت: من هرگز فردی از امت را تکفیر نمی‌کنم و می‌گفت: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموده: (شخص مؤمن کسی است که بر نمازش محافظت داشته باشد)؛ پس هر کس ملازم نمازهای خود با وضو باشد، او مسلمان است.»[2]

پی‌نوشت:

[1]. «... طوبی لمن شغله عیبه من عیوب الناس، وتبا لمن شغله عیوب الناس عن عیبه. الی کم تری القذاة فی عین اخیک و تنسی الجذع فی عینک؟... .» دعوة شیخ الاسلام ابن‌تیمیه، ج 2، ص 480 ـ 493.
[2]. «رأیت للأشعری کلمة اعجبتنی وهی ثابتة رواها البیهقی، سمعت ابا حازم العبدوی، سمعت زاهر بن احمد السرخسی یقول: لمّا قرب حضور اجل ابی الحسن الأشعری فی داری... .» سیر اعلام النبلاء، ذهبی، مؤسسة الرسالة، بیروت، ج 15، ص 88.