پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ واژه آذر که آتش معنی می‌دهد یکی از چهار عنصر پاک کننده در نزد زرتشتیان است. زرتشتیان آتش را سمبل روشنایی و گرما می‌دانند، به همین دلیل برای نیایش اهورامزدا، به آتشکده یا جایی که روشنایی وجود دارد روی می‌آورند. در گاهشماری زرتشتیان روز نهم هر ماه، آذر نام دارد و در ماه آذر به هنگام فرارسیدن روز آذر، این روز را جشن می‌گیرند.[1]
با توجه به واژه آذر و جشن آذرگان که در بین زرتشتیان صورت می‌گیرد، باید دید منظور از آتش و آذر در تفکر گاتایی و اوستایی چیست؟
آتش نزد ایرانیان (همه مردم) به مانند آب از تقدس خاصی برخوردار است. این تقدس امری طبیعی است؛ چون اگر آب مایه حیات است، آتش نیز گرمای زندگی است. بسیاری از راحتی‌های امروز و بخصوص مردم قدیم به وسیله آتش تامین می‌شد. روشنایی، گرمابخشی، حفاظت در مقابل جانوران، پخت غذا و ... از فوائد آتش است.
در گاتها از آتش به ندرت سخن آورده شده است. با توجه به نقشی که آتش پیش از زرتشت و پس از او برای ایرانیان داشته است، تنها می‌توان به این نتیجه رسید که رد آتش در سروده‌های مفقود زرتشت گم شده است.[2] نسبت به این بخش باید گفت که بنابر شواهد موجود موبدان زرتشتی در زمان های مختلف، بخصوص در مواجهه شدن با ادیان دیگر، مطالبی از متون اوستایی خود را کم کردند و بخش‌هایی از آنرا خود موبدان از بین بردند.[3] این دخل و تصرف در متون اوستایی در این زمان هم توسط موبدان صورت می‌گیرد.[4]
در سراسر گاتها تنها هشت بار نام آتش آورده شده است. شش مرتبه منظور از آتش روز آزمایش و رستاخیز است. تنها در بند 9 از هات 43 و بند 7 از هات46 منظور آتش روز آزمایش نیست. در هات 43 بند 9 منظور آتشی است که برای نماز به آن فدیه عطا می‌شود. منظور از آتش در هات 46 بند 7 ایزد آذر است.[5]  زمانی که نام آتش در ترجمه گاتها که توسط موبدان صورت گرفته مورد بررسی قرارمی‌گیرد، نامی از آتش و آذر و اینها وجود ندارد و تعبیرهایی که خود موبدان برای این واژه داشته اند و صرفا برداشت شخصی آنها بجای این واژه بکار رفته است.[6]
اما بحث در ما بقی بخش های اوستا به گونه ای دیگر است. در یسن 1 بند 12 چنین آورده شده که «... ستایش می آورم ترا ای آذر، پسرِ اهورامزدا و همه آذران را...» در یسن 3 بند 14 نیز آذر به عنوان پسر اورمزد مورد خطاب قرار می گیرد: «ای آذر پسرِ اهورامزدا، خواستار ستایش تو و همه آذرانم.»[7] آنچه از منابع زرتشتی بدست می‌آید، یا آتش در معنای آتش که مورد نظر است بکار نرفته، یا آذر به عنوان پسر اهورامزدا مورد ستایش و احترام قرار گرفته است.
خلاصه مطلب اینکه، جشن آذرگان با توجه به متن اوستا، جشن پسر اهورامزدا است و زرتشتیان به نوعی با برگزاری مراسم و جشن در این روز، پسرِ اهورامزدا را مورد احترام و ستایش قرار می دهند. دیگر اینکه موبدان زرتشتی در زمان هایی مقداری از محتواهای اوستا را بر طبق برداشت خود حذف کرده اند و این کار در زمان حاضر نیز صورت می گیرد و همان بهتر که زبان شناسان غربی تشخیص دادند تنها گاتها سروده زرتشت است وگرنه امروزه موبدان تمامی اوستا را تحریف و یا نظرات شخصی خود را در آن اعمال کرده بودند و تمامی حذفی‌ها و تحریفات خود را به نام حمله اعراب می‌گذاشتند.

پی‌نوشت:

[1] . کتاب از نوروز تا نوروز، نوشته کوروش نیکنام، نشر فروهر، سال 1379، صفحه 88
[2] . مقاله آذر و آذرگان، نوشته پرویز رجبی
[3] . رهبران زرتشتی و تحریف عمدی اوستا
[4] . آیا اعراب و اسکندر نیایش تندرستی در کتاب خرده اوستا را دگرگون کردند؟
[5] . گاتها، ترجمه پورداوود، جلیل دوستخواه. بند 9 هات 43، بند 7 هات 46
[6] . گاتها، ترجمه رستم شهزادی، بند 9 هات 43، بند 7 هات 46، هات 31 بند 3 و 19، هات 34 بند 4، هات 43 بند 4
[7] . اوستا، ترجمه دکتر ج.دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران 1391، ج 1، یسن 1 بند 12، یسن 3 بند 14