پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ زرتشتیان در شبانه روز پنج مرتبه با تنی پاک و روانی آماده رو به سوی نور، در بامداد به سوی خاور و در پسین به سمت باختر و شب‌ها در برابر ماه یا آتشی روشن یا شمع یا چراغی فروزان می‌ایستند و اهورامزدا را نماز می‌گذارند.[1]
از نظر ایرانیان پیش از زرتشت، سه گاه روز، یعنی بامداد و نیمروز و شامگاه، برای نماز و عبادت اهمیت داشتند. آنان این سه گاه را به دو بخش تقسیم می‌کردند: یکی صبحگاه یا هاونی که تحت حمایت میثره بود و دیگری، بعد از ظهر یا اوزیره که تحت حمایت اهوره برادر وی، یعنی اپام نپات قرار داشت. به نظر می‌رسد شب، سومین بخش را تشکیل می‌داد که آن را ایویسر وثره می‌نامیدند و این بخش از آنِ فرَوَشی‌ها یا همان روان‌های مردگان بود. ظاهرا زرتشت دو بخش دیگر هم در شبانه روز قرار داد و پیروانش را ملزم کرد که طبق آن، پنج بار در روز نماز بخوانند.[۲] برخلاف این نظر، موبد زرتشتی، نیکنام بیان می دارد که پنج وقت نماز در آیین زرتشت، از زمان ساسانیان آغاز شده است؛ از زمان ساسانیان پنج گاه( وعده) نماز فراهم شده که در هرشبانه روز به نیاش خداوند وسپاسگزاری ازداده های نیک او پرداخته می‌شود.[۳]
این پنج وعده نماز ثابت نیست. در تقویم و گاهشماری مزدایی سال به دو فصل عمده تقسیم می‌شد. تابستان بزرگ که از آغاز فروردین شروع و تا پایان مهرماه می‌انجامید و هفت ماه بود. زمستان بزرگ که از آغاز آبان ماه تا پایان اسفند دوام داشت و شامل پنجه یا اندرگاه می‌شد. در فصل زمستان بزرگ به موجب کوتاه بودن روزها، هر شبانه روز به جای پنج گاه، به چهار بخش تقسیم می‌شد و یک گاه، یعنی گاه ظهر تا عصر (رپیتوینگاه) حذف شده و در هاونگاه جای می‌گرفت، بدین شیوه که هاونگاه از آغاز سپیده دم یا طلوع خورشید تا عصر هنگام یا سه ساعت پس از نیمروز طول می‌کشید و از همین جهت در زمستان این هنگام نماز ساقط شده و برگزار نمی‌شد.[۴]
خلاصه مطلب اینکه نماز در آیین زرتشت ریشه ای مشخص و معین ندارد و حتی اوقات انجام نماز در فصل تابستان و زمستان کم و زیاد می شود و در زمستان ۴ وعده نماز در روز باید خوانده شود و در فصل تابستان تعداد افزایش یافته و ۵ وعده نماز در روز باید خوانده شود.

پی‌نوشت:
[1] . پاسخ به پرسشهای دینی زرتشتیان، خورشیدیان، صفحه 118
[۲] . زرتشتیان باورها و آداب دینی آنها، مری بویس، ترجمه عسکر بهرامی، صفحه 57
[۳] . سایت موبد کورش نیکنام، در پاسخ به پرسش «زرتشتیان در روز چند بار نماز می خوانند؟»
[۴] . گاهشماری و جشن های ایران باستان، هاشم رضی ، صفحه 164.