پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در کتاب مقدس و نیز در تلمود، برای خسارت‌هایی که از سوی حیوانات به افراد می‌رسد، مسئولیت‌هایی تعریف‌شده است که گاهی موجب قتل آن حیوان می‌شود و گاه موجب ضامن شدن مالک حیوان می‌شود. در تلمود، خسارت‌ها را دودسته کرده‌اند، خساراتی که فرد به‌طور مستقیم به دیگران وارد می‌کند و خساراتی که ناشی از اموال و حیوانات فرد باشد و به‌طور غیرمستقیم به دیگری وارد شود، در میشنا (سنت شفاهی یهود که به‌صورت کتاب تدوین شد) آمده است که: «مفاهیمی مانند گاو، چاه، چریدن و حریق را تنها باید به چشم نمادهای حرفه‌ای نگاه کرد. چنان‌که یکی از حکیمان گفته است: کسی که بگوید مقصود از گاو مذکور در تلمود، گاو واقعی است، حتی در آغاز راه فهم هَلاخا (بخشی از تلمود) نیست.»[1] اما درهرحال برخی از این عناوین و احکام را با همین تصور صحیح از گاو و حیوانات بیان می‌کنیم و قضاوت را به خواننده محول می‌کنیم.
یک طبقه‌بندی نسبتاً متأخرتر که نقش پیش‌نویس نیز داشت، آسیب‌ها را به صدمات ناشی از شاخ، دندان، پا، چاه و آتش تقسیم کرد. سه مورد اول ناشی از حیوانات و دوتای دیگر، ناشی از اشیاء غیر جاندار بودند. مبنای قِرِن (شاخ)، در کتاب مقدس توصیف گاو شاخ زن است که باعث آسیب رساندن به انسان یا گاو دیگری می‌شود؛ در سفر خروج مذکور است که: «هرگاه گاوی به شاخ خود مردی یا زنی را بزند که او بمیرد، گاو را البته سنگسار کنند و گوشتش را نخورند و صاحب گاو بی‌گناه باشد. ولیکن اگر گاو قبل از آن شاخ زن می‌بود و صاحبش آگاه بود و آن را نگاه نداشت و او مردی یا زنی را کشت، گاو را سنگسار کنند و صاحبش را نیز به قتل رسانند. اگر گاو، غلامی یا کنیزی را بزند، سی مثقال نقره به صاحب او داده شود و گاو سنگسار شود.»[2]
در صورت پذیرش تفسیر تلمود از کتاب مقدس، سگی که انسانی را گاز می‌گیرد و نیز جوجه‌خروسی که پرنده‌ای را نوک می‌زند و می‌کشد، در مقوله قِرِن (مبنای شاخ) جای می‌گیرند. از سوی دیگر، شِن (دندان) نوعی مسئولیت نسبتاً ساده در قبال خسارت است. اگر حیوانی با خوردن یا هر عمل دیگری که او را خرسند می‌کند خسارتی بر دیگری وارد کند، مالک آن حیوان، ضامن است. نمونه قدیمی برای شرح مفهوم شن، حیوانی است که خود را به دیواری می‌مالد و آن را فرومی‌ریزد. رِگِلْ (پا) خساراتی را که حیوان با لگدزدن ایجاد می‌کند، پوشش می‌دهد. بااین‌حال، مفهومش آن‌قدر وسیع است که شامل خسارت ناشی از حرکات یا اعمال عادی حیوان، که هیچ‌گونه منفعت مستقیمی برای صاحبش در پی ندارد نیز می‌شود. دامنه مسئولیت مالک در قبال این نوع خسارت، تقریباً شامل هر اتفاقی می‌شود، به‌جز دعاوی غیرقابل‌قبول (یعنی مواردی که زیان‌دیده خود، شدیداً غفلت کرده باشد).
مثال‌هایی را از فتاوای علمای بزرگ شیعه ذکر می‌کنیم تا تفاوت اسلام و مسیحیت دراین‌باره مشخص شود، دو نمونه را عرض می‌کنیم: از حضرت آیت‌الله گلپایگانی (رحمه‌الله) سؤال شده است: «شخصی اسب چموش و سرکشی دارد و می‌داند در صورت غفلت به دیگران آسیب می‌رساند، درصورتی‌که به شخصی آسیب برساند آیا شخص مصدوم می‌تواند از صاحب اسب دیه بگیرد یا خیر؟» در پاسخ فرموده‌اند: «به نحو کلی اسب درحالی‌که صاحبش با آن باشد اگر خسارتی وارد کند صاحب اسب ضامن است و هم‌چنین در مثل مورد سؤال، اگر با آن نباشد ولی در حفظ آن تقصیر کرده باشد باید دیه عضو را بدهد.»[3] در سؤال دیگری که: «الاغی را بچه غیر مکلف بیرون آورده و در بین راه با لگد بچه‌ای را زده است آیا صاحب الاغ مسئولیتی دارد یا نه.» ایشان فرموده‌اند:‌ «درصورتی‌که صاحب حیوان باعث نشده باشد ضامن نیست.»[4]
در این دو مورد و در چند سؤال مشابه، فقط در صورتی مالک حیوان ضامن خسارت خواهد بود که در نگه‌داری آن کوتاهی کرده باشد، درصورتی‌که در احکام مسیحیت، مالک درهرحال ضامن است و باید خسارت مردم را پرداخت کند، چه این خسارات مربوط به کوتاهی او باشد چه نباشد و حتی اگر حیوان خود را به دیوار بمالد و به دیوار آسیب برساند نیز مالکش مقصر خواهد بود!

پی‌نوشت‌:
[1]. سیری در تلمود، مؤلف آدین اشتاین، ترجمه طالبی، ناشر: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1382، بخش حقوق مدنی، ص 33
[2]. خروج 21: 28- 32
[3]. مجمع المسائل، گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی، انتشارات دارالقرآن الکریم، قم،1409 ق، ج2، ص 103.
[4]. همان.
منبع: سیری در تلمود، مؤلف آدین اشتاین، ترجمه طالبی، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1382.