پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در عصر جاهلیت، بین عرب‌ها مرسوم بود که اگر کسی، دیگری را می‌کُشت، بعضاً بین دو گروه جنگ به راه می‌افتاد. یعنی خویشاوندان و دوستان مقتول، به خود اجازه می‌دادند که خویشاوندان و دوستان قاتل را بکشند (حتی اگر آنان -یعنی خویشاوندان قاتل- بی‌گناه بودند!). یعنی پسرعموی شما، کسی را به قتل می‌رساند. آن وقت، خانواده مقتول، در به در به دنبال قاتل و خانواده قاتل جستجو می‌کردند و اگر شما را (که پسرعموی قاتل هستید ولو بی‌گناه هستید) را پیدا می‌کردند، به قتل می‌رساندند!

عجیب‌تر اینکه این رسم، هنوز بین برخی از عرب‌ها (نه همه، بلکه برخی) وجود دارد. یعنی خویشاوندان مقتول جمع می‌شوند یکی از خویشاوندان قاتل، مثلاً پسرعمو یا برادر قاتل را می‌کشند و می‌گویند خون در برابر خون! البته عرب‌هایی که پیرو قرآن و اهل بیت اند این کار را نمی‌کنند. ولی سایر عرب‌ها بعضاً هنوز چنین رفتار می‌کنند.

نه فقط در بین برخی از عرب‌ها، بلکه متأسفانه در ایران، در بین برخی مدعیان آریایی که هنوز تعصبات طایفه‌ای دارند، این قضیه بی‌داد می‌کند و موارد متعدد رخ می‌دهد.

در شاهنامه هم موارد متعدد آمده که به تقاص خون یک نفر، عده‌ای بی‌گناه قصاص می‌شدند! مثلاً ایرانیان، به تقاص خون سیاوش، بسیاری از تورانیان را گردن زدند. پس آنقدر سر بریدند که کوهی از سرهای بریده شده گرد آمد:

ز كشته فگنده بهر سو سران
زمين كوه گشت از كران تا كران‏ [1]

سپس فرامز (پهلوان ایران)، سرخه (پسر افراسیاب تورانی) را اسیر کرده؛ به اردوگاه ایران بُرد. در این هنگام، رستم به اردوگاه رسید و سرخه (پسر افراسیاب) را دید. پس دستور داد او را به انتقام خون سیاوش، سر ببرند. سرخه به رستم گفت: من و سیاوش با یکدیگر دوست و همراه بودیم و من در کشتنِ سیاوش نقشی نداشتم بلکه روز و شب، بر قاتل سیاوش نفرین می‌کنم. اما رستم پاسخ داد: وقتی شاه ایران، در غم پسرش عزادار است، شاه توران نیز باید داغِ پسر ببیند و عزادار باشد. پس سرخه را سر بریدند و بدنش را با خنجر، پاره پاره کردند:

بريده سر و تنش بر دار كرد
دو پايش زبر سر نگونسار كرد

بران كشته از كين برافشاند خاك
تنش را بخنجر بكردند چاك [2]

با اینکه سرخه واقعاً در قتل سیاوش بی‌گناه بود، اما قصاص شد! متأسفانه این زشتی هم در تاریخ ایران عصر جاهلیت و هم عرب عصر جاهلیت بسیار است.

در مقابل، منطق الهی حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) را می‌بینیم:

حضرت علی (علیه السلام) در بستر بیماری، به دوستان و خویشاوندان وصیت کردند که اگر من از این ضربت کُشته شدم، فقط و فقط قاتل را قصاص کنید. به خویشاوندان او کاری نداشته باشد و جامعه را در خون فرو نبرید:

«پسران عبدالمطلب! نبینم در خون مسلمانان فرو رفته‌اید [و دست‌ها را بدان آلوده] و گویید امیر مؤمنان را کشته‌اند. بدانید جز کشنده‌ی من نباید کسی به خون من کشته شود. بنگرید! اگر من از این ضربت او کشته شدم، او را تنها یک ضربت بزنید و دست و پا و دیگر اندام او را مبرید که من از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرمود: بپرهیزید از بریدن اندام مُرده، هرچند سگ دیوانه باشد».[3]

پی‌نوشت:

[1]. حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه، بر اساس نسخه مسکو، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مرکز خدمات کامپیوتری نور، 1389، شماره ثبت کتابخانه ملی: 815279، ص 275.
میترا مهرآبادی، شاهنامه کامل فردوسی به نثر پارسی، تهران: انتشارات روزگار، 1379، ج 1، ص 587-589.
[2]. حکیم ابوالقاسم فردوسی، همان، ص 276. میترا مهرآبادی، همان، ص 589.
[3].  نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، نامه 47.