پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در این نوشتار به بررسی شخصیت ابوحنیفه در نگاه علمای اهل سنت می‌پردازیم. به راستی نظر علمای اهل سنت، از جمله خطیب بغدادی، احمد بن حنبل، و بخاری درباره ابوحنیفه چیست؟

مناسب است که اول شخصیت خطیب بغدادی را از نظر ذهبی عالم مشهور اهل سنت بررسی کنیم. در مدح خطیب بغدادی همین بس که ذهبی عالم بزرگ اهل سنت درباره این شخصیت این چنین می‌گوید: «الخطيب، الإمام الأوحد، العلامة المفتي، الحافظ الناقد، محدّث الوقت أبوبكر، أحمد...، صاحب التصانيف، وخاتمة الحفّاظ...، وكتب الكثير، وتقدّم في هذا الشأن، وبذر الأقران، وجمع وصنّف وصحّح، وعلّل وجرّح، وعدّل وأرّخ وأوضح، وصار أحفظ أهل عصره على الإطلاق.[1] خطيب، پيشواى يگانه، علامه صاحب فتوا، حافظ ناقد، محدث زمان خود و خاتم حفاظ بود... بسيار نوشت و در اين ويژگى بر ديگران تقدم يافت و از معاصرانش پيش افتاد و به جمع آورى، تصنيف، تصحيح، توضيح، جرح و تعديل، تاريخ نگارى و آشكارسازى پرداخت و به طور مطلق احفظ اهل زمانش شد».

اما خطیب بغدادی درباره ابوحنیفه این چنین می‌گوید: «قال سمعت الأوزاعی و سفیان یقولان ما ولد فی الإسلام مولود أشام علیهم -وقال الشافعی شر علیهم- من أبی حنیفة...اسناده صحیح رجاله ثقات.[2] اوزاعی و سفیان می گفتند که در اسلام، فرزندی شوم‌تر -شافعی می‌گفت شرتر- از ابوحنیفه به‌ دنیا نیامده است. سند این روایت صحیح است و رجال این روایت ثقه هستند». همین روایت با سند صحیح از احمد بن حنبل در کتاب "السنة" روایت شده است.[3] مالک بن انس می‌گوید: «حدثني أبو معمر عن الوليد بن مسلم قال قال مالك بن أنس ايذكر أبو حنيفة ببلدكم قلت نعم قال ما ينبغي لبلدكم أن يسكن.[4] مالک بن أنس به من گفت که آیا در شهر شما، نام ابوحنیفه برده می‌شود؟ گفتم: بله. گفت: شهری که نام ابوحنیفه در آن برده می‌شود، شایسته سکونت نیست». راویان این حدیث، همگی از راویان بخاری هستند. حفص از پدرش نقل می‌کند: «حدثني إبراهيم سمعت عمر بن حفص بن غياث يحدث عن أبيه قال كنت أجلس إلى أبي حنيفة فاسمعه يفتي في المسألة الواحدة بخمسة أقاويل في اليوم الواحد فلما رأيت ذلك تركته وأقبلت على الحديث إسناده صحيح.[5] من نزد جناب ابوحنیفه می‌رفتم و سخنان او را می‌شنیدم. در یک مسئله، به پنج شکل فتوا می‌داد. وقتی او را این‌چنین دیدم، مجلس او را ترک کردم. سند این روایت صحیح است.»

سفیان ثوری می‌‌گوید: «حدثني عبد الله بن معاذ العنبري قال سمعت أبي يقول سمعت سفيان الثوري يقول استتيب أبو حنيفة من الكفر مرتين رجاله ثقات.[6] ابوحنیفه دو مرتبه از کفر توبه داده شد. (یعنی 2 بار کافر شد و 2 بار هم توبه داده شد) رجال این روایت ثقه هستند.»

بخاری که مورد احترام اهل سنت است در کتاب تاریخ صغیر نقل می‌کند: «کنت عند سفیان فنعى النعمان فقال الحمد لله کان ینقض الاسلام عروة ما ولد فی الاسلام أشأم منه.[7] وقتی سفیان، خبر مرگ ابوحنیفه را شنید، خدا را شکر کرد و گفت: او اسلام را تکه تکه می کرد و در اسلام، شوم‌تر از او به دنیا نیامده است.» این روایات در چندین کتب دیگر اهل سنت آمده بود، که به جهت اختصار فقط به این چند مورد اکتفا شده.

پی‌نوشت:

[1]. شمس الدین ذهبی، سير أعلام النبلاء ج 18 ص 270، دار النشر: مؤسسة الرسالة، بيروت، 1413، الطبعة التاسعة، تحقيق, شعيب الأرناؤوط و محمد نعيم العرقسوسي
[2]. خطیب بغدادی، تاريخ بغداد  ج 13 ص 419، دار النشر, دار الكتب العلمية، بيروت
[3]. احمد بن حنبل، السنة، ج 1 ص 204، دار النشر, دار ابن القيم، الدمام، 1406، الطبعة الأولى، تحقيق, د. محمد سعيد سالم القحطاني
[4]. همان ج 1 ص 199.
[5]. همان ج 1 ص 205.
[6]. همان ج 1 ص 193.
[7]. بخاری، التاريخ الصغير (الأوسط) ج 2 ص 100، دار النشر, دار الوعي، مكتبة دار التراث، حلب، القاهرة، 1977 ، الطبعة الأولی، تحقيق, محمود إبراهيم زايد