پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از آدابی که هنگام تحویل سال شمسی، توسط ایرانی‌ها انجام می‌شود، خواندن دعای «یَا مُقَلِّبَ‏ الْقُلُوبِ‏ وَ الْأَبْصَارِ، یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ، یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ، حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ.[1] ای دگرگون کننده قلب‌ها و چشم‌ها! ای گرداننده و تنظیم کننده روزها و شبها! ای تغییر دهنده حال انسان و طبیعت! حال ما را به بهترین حال دگرگون فرما!» است.

امام خمینی (رحمةالله‌علیه) در پیام نوروزی خود در سال 1361 بیان داشتند: «امیدوارم که این دعایی که در اول سال و در حال تحویل خوانده می‌شود: (یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْابْصارْ یا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهارْ یا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْاحْوالْ حَوِّلْ حالَنا الی  احْسَنِ الْحال) برای ملت ما در آن سال تحقق پیدا کرده است و برای این سال، بالاتر از آن تحقق پیدا کند. تمام قلوب و تمام ابصار و بصیرت‌ها در دست خدای تبارک تعالی و ید قدرت اوست. اوست که تدبیر می‌کند جهان را، لیل و نهار را و اوست که قلوب را متحول می‌کند و بصیرت‌ها را روشن می‌کند و اوست که حالات انسان را متحول می‌کند و ما آن را در ملت عزیز خودمان، در زن و مرد، در کوچک و بزرگ یافتیم. این تقلیب قلوب که قلب‌ها از آمال دنیوی و از چیزهایی که در طبیعت است بریده بشود و به حق تعالی پیوسته بشود و بصیرت‌ها روشن بشود و صلاح و فساد خودشان را به وسیله بصیرت بفهمند، در ملت ما بحمدالله تا حدود چشمگیری حاصل شده است و من امیدوارم که در این سال جدید، به اعلا مرتبه خودش برسد.»[2]
هم‌چنین در پیام نوروزی سال 1362 فرمودند: «در همه آن اعیاد آن‌چه که انسان ملاحظه می‌کند، همه‌اش مسئله ذکر و دعاست، نماز است، روزه است، ذکر است، دعاست و در این عید هم که عید ملی است و اسلامی نیست، لکن اسلام هم مخالفتی با آن ندارد، باز می‌بینیم که در روایتی که وارد شده، از آداب امروز، روزه گرفتن است؛ از آداب امروز، دعا کردن است؛ نماز خواندن است و این به ما می‌فهماند اگر ملتی بخواهد به راه راست برود و بخواهد استقلال خودش را، آزادی خودش را بخواهد حفظ کند، باید در عیدش و غیر عیدش تذکر داشته باشد؛ ذکر خدا بکند، یاد خدا باشد، برای خدا باشد. حتی در عیدش دستور روزه است، دستور استحبابی، روزه‌ای که باید انسان منقطع بشود از شهوات خودش و متوجه به خدای تبارک و تعالی شود و این دلیل بر این است که ما باید هر قدمی که برای پیروزی پیش می‌رویم، هر قدمی که برای ساختن کشورمان پیش می‌رویم، چند قدمی برای ساختن خودمان، برای پیروزی بر نفس خودمان، برای پیروزی بر شیطان باطنی خودمان قدم برداریم.»[3]

این دعا محتوای خوبی دارد؛ در منابع حدیثی و دعایی شیعه برای نخستین بار توسط علامه مجلسی ذیل روایت معلی بن خنیس از امام صادق (علیه‌السلام) در کتاب زاد المعاد نقل شده است.
علامه مجلسی در این باره می‌نویسد: «در برخی کتاب‌های غیر مشهور آمده است که هنگام تحویل سال این دعا زیاد خوانده شود و برخی گفته‌اند 360 بار خوانده شود «یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ» و به روایت دیگر این‌گونه خوانده شود «یَا مُقَلِّبَ‏ الْقُلُوبِ‏ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ» سپس دعای دیگری را نیز نقل کرده که گفته‌اند به تعداد روزهای سال خوانده شود.»[4]

البته برخی از عبارات این دعا، در روایات اسلامی و منابع معتبر حدیثی آمده است؛ مثلاً عبارت «یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِک» در دعایی که امام صادق (علیه‌السلام) توصیه می‌کند در ایام غیبت خوانده شود، وجود دارد.[5]
همچنین در دعای قنوت جمعه که ابوحمزه ثمالی از امام باقر (علیه‌السلام) نقل کرده، آمده است: «... یَا مُقَلِّبَ‏ الْقُلُوبِ‏ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِکَ وَ طَاعَتِکَ وَ دِینِ رَسُولِک‏...»[6]

بنابراین با توجه به سند و منبع این دعا، نمی‌‌توان آن را معتبر دانست و به معصومان (علیهم‌السلام) نسبت داد؛ اما با توجه به آیه «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ [غافر/60] مرا با (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم.» در دعا کردن با این‌که بهتر است از دعاهای مأثور استفاده شود، نیازی نیست که حتماً الفاظ از معصوم (علیه‌‌السلام) وارد شده باشد؛ بلکه چنان‌چه محتوای دعا مطابق با سایر معارف اسلامی باشد و یا حداقل مخالف نباشد، می‌‌توان از آن استفاده کرد؛ البته دعاهای قرآنی و روایی، ویژگی‌‌های خاص و مضامین بسیار بلندی دارند که استفاده از آن بر دعاهای دیگر اولویت دارد.

پی‌نوشت:
[1]. زاد المعاد، علامه مجلسی، ص328.
[2]. صحیفه امام خمینی، ج‏16، ص130.
[3]. صحیفه امام خمینی، ج‏17، ص369.
[4]. زاد المعاد، علامه مجلسی، ص328. «... رَوَوْا فِي غَيْرِ الْكُتُبِ الْمَشْهُورَةِ قِرَاءَةَ الدُّعَاءِ التَّالِي عِنْدَ تَحْوِيلِ السَّنَةِ كَثِيراً، وَ قَالَ بَعْضُهُمْ بِقِرَاءَتِهِ 360 مَرَّةً: (يَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ.) وَ بِرِوَايَةٍ أُخْرَى: (يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ يَا مُدَبِّرَ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ يَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَى أَحْسَنِ الْحَالِ.)
وَ رَوَى بَعْضُهُمْ‌ أَنَّهُ يُقْرَأُ فِي النَّيْرُوزِ بِعَدَدِ أَيَّامِ السَّنَةِ هَذَا الدُّعَاءُ أَيْضاً: (اللَّهُمَّ هَذِهِ سَنَةٌ جَدِيدَةٌ وَ أَنْتَ مَلِكٌ قَدِيمٌ أَسْأَلُكَ خَيْرَهَا وَ خَيْرَ مَا فِيهَا وَ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّهَا وَ شَرِّ مَا فِيهَا وَ أَسْتَكْفِيكَ مَؤُنَتَهَا وَ شُغْلَهَا يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ.)»
[5]. کمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق، ج2، ص351.
[6]. مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، شیخ طوسی، ج1، ص365.‏