پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_  یکی از اشکال هایی که بر جریان تصوف وارد می باشد این است که بعضی از ادله نقلی آنها جعلی و یا در منابع بسیار ضعیف می باشد که نمی توان استناد آن را به حضرات معصومین(علیهم السلام) ثابت دانست. یکی از این گفتارهای مشهوری که در بین صوفیه و حتی عرفا مشهور است گفتار«حب الوطن من الایمان» می باشد.

نورعلی تابنده در سخنرانی ۷ اردیبهشت ۱۳۹۳ شمسی این چنین می گوید: «منسوب به پیغمبر است که فرمود: حُبُّ الْوَطَن مِنَ الْاَیْمٰان... منظور منسوب به پیغمبر است که فرمود: حُبُّ الْوَطَن مِنَ الْاَیْمٰان، حبّ و دوستی وطن، کسی دوست داشته باشد از ایمان است.»(1)

در بررسی روایاتی که متصوفه بکار برده اند باید به سه نکته توجه کرد:1)منبع شناسی روایت، 2)سند روایت، 3) دلالت روایت

1)منبع شناسی

یکی از جملاتی که به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) تحت عنوان حدیث نسبت داده شده است، جمله‌ی « حُبُّ الْوَطَن مِن الإیمان دوست داشتن وطن، از نشانه‌های ایمان است» می باشد. در منابع مرجع حدیثی شیعی از عبارت یاد شده سخنی به میان نیامده است، اما نوری به استناد سخـن شـيـخ حـر عـاملی در مقدمة امل الآمل که آن را به صورت مرسل نقل کرده و از آن به عنوان سخن پیامبر اسلام تعبیر کرده است. همچنین سید محسن امین(م ١٣٧٧ق) و ملا احمد نراقی از عبارت مزبور بـه عنوان حديث تعبیر کرده اند. در منابع حدیثی جدید، همچون میزان الحکمه ری شهری، ، گنج حکمت باقری بیدهندی و... نیز از آن به عنوان حدیث تعبیر شده و دانشمندان زیادی از جمله شیخ بهایی و... با کاربرد عنوان حدیث درباره آن به اظهارنظر پرداخته اند، مفسران چندی نیز به عبارت یادشده به عنوان حدیث اشاره کرده اند. باید توجه داشت نهایت قدمت منابعی که این گفتار را به عنوان روایت نقل کرده اند به دوران صفویه می رسد و قطعاً این منابع اعتبار منابع اصیل همچون الکافی و... را ندارند.

از بین شاعران می توان از مولوی و سعدی یاد نمود که این گفتار را حدیث میدانسته اند. همچنین در کتاب های غیر حدیثی، قدیمی ترین منبعی که از سخن مزبور به عنوان حدیث تعبیر کرده، مرزبان نامه است.

عده ای از عالمان اهل سنت همچون اسماعیل بن محمد عجلونی و شمس الدین ذهبی متوفـای سـال 748ق تعبیر حدیث را برای این گفتار به کار برده اند ولی بسیاری از عالمان اهل سنت این گفتار را حدیث جعلی می دانند که به پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) منسوب شده است.

2) سند روایت

این گفتار« حُبُّ الْوَطَن مِنَ الْاَیْمٰان» در کتاب های مختلف، به صورت مرسل نقل شده است، زیرا تمام منابعی که از عبارت مزبور بـه عنـوان حـديث تعبيـر کرده اند آن را به طور مستقیم و بدون ذکر واسطه از پیامبر منقول دانسته اند. این نکته نیز از نشانه های ضعیف بودن اعتبار این حدیث است.

3) دلالت روایت:

درباره حديث حب الوطن اظهارنظرهای بسیاری شده است. گروهی به ناسازگاری حب وطن و ایمان اشاره کرده و گروهی وطن را به معانی از قبیل : وطن به معنای دنیا یا هر آنچه شامل دنیاست، آخرت و بهشت، نفس انسان و کرامت انسانی، جوار حضرت و مقام قرب خداوند، مفهوم جغرافیایی و... تفسیر کرده اند و باید دانست که بر بعضی از این معانی، اشکالاتی وارد است که می توان به آن اشکالها پاسخ داد. پس می توان گفت از حیث معنایی این گفتار اشکالی بر آن نیست.

در نتیجه باید گفت که این گفتار در منابع مرجع و معتبر شیعی نیامده است و در منابعی که ذکر شده است بدون سند و مرسل نقل شده است. در هر حال باید توجه داشت که سخن فوق حتی اگر معنای صحیح داشته باشد انتسابش به معصوم(علیه السلام) صحیح نیست. نباید به دلیل خوب بودن سخنی آن را به معصوم(علیه السلام) نسبت داد. در حالی که بر خواننده آگاه پوشیده نیست که همۀ سخنان حضرات معصومین(علیهم السلام) صادق و خوب است اما هر سخن خوب و صادقی متعلق به حضرات معصومین(علیهم السلام) نیست.

پی نوشت:

(1). تابنده، نورعلی، گفتارهای عرفانی مجذوبعلیشاه، جلد هفتم، قسمت ۷۱ ،ص ۱.