پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کشور هند یکی از خاستگاه های اصلی شبه معنویت های نوظهور می باشد. شبه معنویت های غربی و سایر شبه معنویت ها هم عموماً متأثر از آموزه های مکاتب شرق، بویژه مکاتب هندوستان هستند. یکی از افرادی که در قرن معاصر در کشور هند شبه معنویت جدیدی ارائه داده است، آقای کریشنا مورتی می باشد. کریشنا مورتی سال 1895میلادی در جنوب هند چشم به جهان گشود. پدرش (ناریانیا) یک برهمائی متعصب بود و مادرش(جیدو سن جی واما) به عنوان «رابط با ارواح» شناخته می شد و دست به احضار ارواح می زد. کریشنا مورتی در سال1986میلادی (1365هجری شمسی) در اوهایو کالیفرنیا درگذشت. او در بسیاری از کشورهای جهان سخنرانی کرده است ولی اکثر عمرش در هندوستان، انگلیس و آمریکا سپری شده است.

از آموزه های کریشنا مورتی این گونه فهمیده می شود که او از تعالیم ادیان بیزار است و اساساً تعلیم و آموزش را چه در بُعد دینی و چه در ابعاد دیگر، نقض، طرد و نفی می کند و در این بین تفاوتی میان آموزه های انسانی نظیر بودیسم و تعالیم آسمانی چون ادیان ابراهیمی قائل نیست. آموزه های او همگی در دایره ذهن تعریف و تفسیر می شوند. در نظر کریشنا مورتی انسان یعنی ذهن؛ و بیان می کند اگر انسان از شرطیت ذهن رها شود از تمامی رنج ها رهائی یافته و به روشنائی و حقیقت می رسد.
شرطیت ذهن یعنی مسائل و مباحثی در ذهن انسان جولان دارند که بخاطر این مسائل، ذهن قادر به درک حقیقت نمی شود. از منظر او عوامل شرطی ساز ذهن بشر عبارتند از: خدا، دین، مذهب، عبادتگاه ها، فرهنگ و سنت، خانواده، قوانین، آداب و رسوم اقوام گوناگون، سرزمین و ملیت، نظام های تعلیم و تربیت، دانستگی و اندیشه ورزی که ذهن بشر را اسیر شرطیت نموده است.

اشکالاتی بر آموزه های کریشنا مورتی وارد است که بعضی را ذکر می کنیم:
1. اگر تمامی مباحث بالا(مباحث شرطی سازی ذهن) را کنار بگذاریم دیگر انسان هویتی ندارد و یک موجود بی ارزش می شود.
2. خود آموزه های کریشنا مورتی هم باعث شرطی سازی ذهنی می شود و خود متناقض است.
3. سرشت و قوام شخصیت هر فردی در گرو اطلاعات، باورها و اندیشه ورزی است. اگر با توجه به ادعای کریشنا مورتی مباحث شرطی سازی ذهنی را کنار بگذاریم با طبیعت و سرشت واقعی بشر به مقابله برخاسته ایم. انسان ذهنش مملو از مفاهیم و علومی است که کریشنا مورتی آن را زاید می داند و توصیه می کند ذهن را از آن ها خالی کنیم.
4. شخصی از کریشنا مورتی می پرسد تعالیم شما چیست؟ او پاسخ می دهد:«از من می پرسید تعالیم من چیست؟ خودم هم نمی دانم.»(1) وقتی کسی توصیه و راهکاری برای دیگران دارد متعارف این است که باید دلایلی بر موجه بودن توصیه خود داشته باشد، یا اگر کسی سوالی در مورد توصیه و دستورالعمل او داشت، بتواند آن را توضیح و تبیین کند یا در مقام دفاع، مطالبی ارائه دهد. در حالی که کریشنا مورتی اذعان می کند که خودش هم نمی داند چه تعلیم می دهد. آیا دستورالعمل و توصیه های این چنین فردی قابل اتکا است؟
5. کریشنا مورتی ذهن را مادی می داند. در حالی که ادله زیادی بیان می کنند ذهن مادی نیست. مثلاً دورجنبانی.(2)
6. کریشنا مورتی در کتاب ها و سخنرانی هایش راهکار و تکنیک هائی برای رهائی از شرطی سازی ذهن ارائه می دهد. اما به صورت رسمی اعلام می کند که:«هیچ تکنیکی برای یادگرفتن وجود ندارد.»(2) این یک تناقض اشکار است.
7. کریشنا مورتی زیاد بر این مطلب تاکید دارد که ماهیت مؤسسات مذهبی پلید است و هرگز حقیقت در مؤسسات پدیدار نمی شود. او تشکیلات و مؤسسات را مایه اسارت بشر می داند. اما خودش در زمان حیات، دارای مؤسسات و مدارس مختلفی بود که آنها را بنا نهاد و مدیریت می کرد. حتی بعد مرگش شاگردانش، این مؤسسات را اداره می کنند و افکار و آموزه هایش را ترویج می کنند.
 
پی‌نوشت:
1.کریشنا مورتی، تعالیم کریشنا مورتی، ترجمه محمد جعفر مصفا، نشر قطره، تهران، 1384، ص 223.
2.دورجُنبانی یا دورجابه‌جایی یا سایکوکینسیس یا تلکنسیس (به انگلیسی: psychokinesis یا telekinesis)‏ در فراروان‌شناسی، یک توانایی روحی است که به فرد امکان می‌دهد بدون تعامل بدنی بر یک سیستم فیزیکی تائیر بگذارد. مثلا بدون دخالت بدن اشبائی را در فاصله دوری به حرکت دربیاورد.
3.کریشنا مورتی، تعالیم کریشنا مورتی، ترجمه محمد جعفر مصفا، نشر قطره، تهران، 1384، ص67.