پایگاه جامع ادیان،فرق و مذاهب_ یکی از انحرافات فرقه های صوفیه، غلودر اعتقادات است. شهید صدر غلو را دارای  مراتبی می داند. مرتبه اول، غلو در الوهیت و خداوندی و مرتبه دوم، غلو در مرتبه و مقام نبوت و مرتبه سوم، غلو در خصوصیتی از خصوصیات مرتبط با صفات و افعال است. در مقالات قبل، برای مرتبه اول غلو دو نمونه از اشعار بزرگان فرقه صفویه ذهبیه شاهد مثال بیان شد با دلایل قرآنی و روایی مدعای آنها، مردود شد.

اهل تصوف در مراتب دیگر غلو هم دچار انحراف هستند که به نمونه هایی از آنها اشاره و به نقد آنها  پرداخته خواهد شد.

مرتبه دوم، غلو در مرتبه و مقام نبوت بود که به این معنا است که غلو در مقام نبوت گاهی به گونه ای است که شخص غلو شده نسبت به پیامبر از مقام والاتر و برتری برخوردار بوده و به مثابه حلقه ارتباطی و رابطه بین خداوند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) قلمداد می شود و گاهی اوقات به معنای همطرازی و همسانی فرد غلو شده با پیامبر بوده است.(1)

میرزا بابا ذهبی، قطب سی و پنجم فرقه ذهبی در رساله ای در کتاب انهار جاریه بیان می کند: «مراد و مقصد از حضرت محمد صلی الله علیه و آله باطن و سرّ آن حضرت است که حقیقت ولایت کلیه اضافیّه الهیّه است و حامل آن سرّ نیست مگر مولانا الاعظم حضرت علی صلوات الله علیه... پس به این جهت مراد حقیقی و واقعی از وجود خلایق و حضرات انبیاء و رسل جمیعا بحیث لا یشذ شاذٌ حضرت امیرالمؤمنین است و بس. و مراد الله حقیقی از نبوات انبیاء و ولایت آنها و وحی های خداوندی بر آن کتب نازله بر آنها تماماً ظهور وجود مبارک حضرت امیرالمؤمنین است.»(2)

میرزا احمد اردبیلی در این باره معتقد است که: «مراد حقیقی از وحی بر پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) وجود حضرت علی(علیه السلام) است. به طوری که پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله) نیز به طفیلی امام علی(علیه السلام) به مقام نبوت رسیده است.»(3)

کیوان قزوینی در کتاب استوار رازدار به وجود غلو در بین تصوف اذعان می نماید و می نویسد: «...بلکه محرمانه علی را بالاتر از پیغمبر می دانند و علی اللهی را اهل حق و حقیقت می نامند و بعضی سلاسل جوز شکستن را منحصر به رئیس علی اللهی می دانند و انجام تصوف خودشان را تسلیم شدن به اهل حق قرار می دهند و خود را اهل طریقت و مقدمه می دانند و آنها را مقصد اصلی و اهل حقیقت و بعضی بالاتر از حقیقت معرفت را می دانند و «المعرفة راس مالی» را شاهد می آورند و مراد از معرفت، الوهیت علی را قرار می دهند.»(5) و در جایی دیگر می نویسد: «... به هر کس برسد بپرسد مثلاً پیر تو کیست؟ و او بگوید علی است. باز بپرسد که پیر علی کیست؟ او باید بگوید پیر علی، عقل خود علی است. یعنی او دیگر پیر نمی خواهد و اگر بگوید پیر علی پیغمبر بود (محمد) قبول نیست؛ زیرا او مؤسس اسلام ظاهری است، نه تصوف باطنی، بلکه در تصوف محمد تابع علی بود و همه انبیاء سلف هم تابع علی بودند.»(6)

  در روایتی که ابوالحسن موصلی از امام صادق(علیه السلام)نقل می فرماید: «جَاءَ حِبْرٌ مِنَ الْأَحْبَارِ إِلى‏ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام، ...فَقَالَ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ، أَفَنَبِيٌ‏ أَنْتَ؟ فَقَالَ: وَيْلَكَ، إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ‏ عَبِيدِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه(4) يكى از دانشمندان بزرگ يهود خدمت اميرالمؤمنين(عليه السّلام) آمد گفت يا امير المؤمنين تو پيغمبرى? فرمود: واى بر تو، من بنده‌اى از بندگان محمدم (صلّى الله عليه وآله)» طبق این روایت، امیرالمؤمنین(علیه السلام) پایین بودن مقام خود را از پیامبرخدا (صلی الله علیه وآله) بیان می نمایند.

با توجه به دلائل مختلف بخصوص حدیث  بالا، امیرالمؤمنین (علیه السلام) را نمی تواند بالاتر از پیامبرخدا (صلی الله علیه وآله) دانست وگفته های متصوفه مدعاهای صرفاً ذوقی و بدون مستندی از متون دینی می باشد.

پی نوشت:

(1). صدر، سيد محمد باقر، بحوث في شرح العروة الوثقى، ج‌3، ص: 306، مجمع الشهيد آية الله الصدر العلمي، قم - ايران، دوم، 1408 ه‍ ق.

(2). اردبیلی،میرزااحمد،انهارجاریه،ص 118.

(3). کیانی،منصور،تقدیس ساحت رضویه ازدعاوی فرقه ذهبیه،ص31،سیمای دوست،قم،اول،1389ش.

(4). كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي (ط - دارالحديث)، ج‏1 ؛ ص225، دار الحديث - قم، چاپ: اول، ق‏1429.

(5). کیوان قزوینی،عباسعلی،استوار رازدار،ص44،راه نیکان،تهران،چاپ اول،1387.

(6). همان، ص 46