جنجال بر سر یکی از روایات صحیح بخاری

  • 1398/04/24 - 23:03
الاشقر، روایت ابوبکره در صحیح بخاری از قول پیامبر که فرمود: «قومی که زمامداری و اختیار خود را به دست زنی دهد، هرگز رستگار نخواهد شد.» و با توجه به مضمون آن در جنگ جمل شرکت نکرده بود را تضعیف کرد و به این صورت مشکل ولایت زنان بر مردان را طبق احکام اسلامی حل کرد. این کار وی به دلیل تبعاتش، زیر سؤال بردن قاعده «عدالت صحابه» و «صحت تمام روایات صحیح بخاری»، مورد انتقاد شدید قرار گرفت.

یکی از علمای معاصر اهل سنت، عقیده صحیح بودن تمام روایات صحیح بخاری را با تضعیف یک حدیث از آن زیر سؤال برد؛ «شیخ محمد بن سلیمان الاشقر» چگونگی شکل گرفتن این مناقشات را این‌گونه توضیح می‌دهد:
برنامه‌ای از رادیو BBC، به موضوع عقب‌ماندگی زنان کویت و منع حضورشان در مجلس ملی آن کشور پرداخت که گفتگویی با شیخ خالد السلطان، رئیس جمعیت احیاء التراث در کویت بود و او می‌گفت از نظر اسلام مشارکت زنان در ولایات عامه و مجالس شورا و مانند آن حرام است؛ پس از آن مباحث مربوط به ولایت زنان و حق آنان در شرکت در انتخابات مجلس، در یادداشتی در پایگاه رسمی الاشقر منتشر شد و نیز الاشقر در نامه‌ای به «شیخ خالد السلطان» و «شیخ عبدالرحمن عبدالخالق» به رد این دیدگاه پرداخت؛ پس از مدتی وی نظر خود در مورد موضوع مشارکت زنان در مجلس کویت را در روزنامه کویتی الوطن در ماه می 2004 میلادی، با عنوان «نظرة فی الادلة الشرعیة حول مشارکة المرأة فی الوظائف الرئاسیة و المجالس النیابیة و نحوها» منتشر می‌کند که واکنش‌های مختلفی نسبت به این نظر صورت می‌پذیرد. شیخ عبدالرحمن عبدالخالق ردیه مفصلی بر دیدگاه وی می‌نویسد. برخی از ردیه‌ها همراه با اخلاق و ادب و برخی همراه با سب و دشنام بود؛ وی می‌نویسد: «یکی از اساتید علم حدیث دانشکده اسلامی دانشگاه کویت در هفت‌جا از مقاله‌اش که در مجله فرقان به چاپ رساند، مرا سب کرده بود.»
از دید الاشقر، روایت ابوبکره در کتاب صحیح بخاری، مهم‌ترین مستند اهل سنت درباره منع ولایت زنان است.[1] این روایت در دیگر آثار روایی اهل سنت مثل کتاب فتن سنن ترمذی،[2] كتاب آداب القضاة سنن نسائی،[3] و دو مرتبه در احادیث ابی‌بکره در مسند احمد[4] هم آمده است و حکم به صحت آن کرده‌اند.
حدیث به روایت بخاری چنین است: «ابوبکره گفت: خداوند مرا در جنگ جمل، به واسطه سخنی که از پیامبر شنیدم، بهره‌مند ساخت؛ چرا که نزدیک بود به اصحاب جمل بپیوندم و در کنارشان بجنگم و آن سخن این بود که چون به پیامبر خبر رسید که دختر کسری، سلطنت فارس را به‌دست گرفته است فرمود: قومی که زمامداری و اختیار خود را به دست زنی دهد، هرگز رستگار نخواهد شد.» این روایت با الفاظ مختلف، ولی به همین مضمون، فقط از طریق ابوبکره صحابی، متوفای 51 یا 53 قمری نقل شده است.
از آن‌جا که بخاری آن را در کتابش آورده است، در نگاه رایج اهل سنت، بدون چون و چرا حدیث صحیحی است و از سوی محققان اهل سنت رسم شده که حق نقد و یا عدم پذیرش این احادیث وجود ندارد، چه برسد به این‌که کسی بخواهد یکی از راویان صحیح بخاری را فاسق بنامد، مخصوصاً اگر آن راوی، یکی از صحابه باشد؛ زیرا در منابع اهل سنت منتقد صحابه را زندیق می‌دانند.[5]
پس جای تعجب نیست که رد روایت از سوی محمد الاشقر در رساله «مشارکة النساء فی الولایات العامة»، به یکی از جنجالی‌ترین مباحث در حوزه فقه و حدیث اهل سنت مبدل شود؛ زیرا مسئله جواز ولایت زنان بر مردان درست می‌شود، و انتقادی که به عایشه و پیروانش در جنگ جمل شده، منتفی می‌گردد، ولی یکی از روایات صحیح بخاری تضعیف شده و یکی از راویان آن، که صحابی بوده، فاسق خوانده شده و به تبع تمام روایات این صحابی (ابوبکره) تضعیف می‌گردد؛ هم‌چنین موضوع به روایات ابوبکره منحصر نمی‌شود، بلکه باب نقد روایاتِ دیگرِ صحیح بخاری باز شده و دیگر راویان و حتی صحابه و روایات دیگرِ صحیحین در معرض بررسی و تجدید نظر قرار می‌گیرند.

پی‌نوشت:

[1]. «عَنْ أَبِي بَكْرَةَ، قَالَ: لَقَدْ نَفَعَنِي اللَّهُ بِكَلِمَةٍ سَمِعْتُهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَيَّامَ الجَمَلِ، بَعْدَ مَا كِدْتُ أَنْ أَلْحَقَ بِأَصْحَابِ الجَمَلِ فَأُقَاتِلَ مَعَهُمْ، قَالَ: لَمَّا بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّ أَهْلَ فَارِسَ، قَدْ مَلَّكُوا عَلَيْهِمْ بِنْتَ كِسْرَى، قَالَ: «لَنْ يُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمُ امْرَأَةً».» صحیح بخاری، بخاری، ج6، ص8 و ج9، ص55. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. «عَنْ أَبِي بَكْرَةَ قَالَ: عَصَمَنِي اللَّهُ بِشَيْءٍ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَمَّا هَلَكَ كِسْرَى، قَالَ: «مَنْ اسْتَخْلَفُوا؟» قَالُوا: ابْنَتَهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَنْ يُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمْ امْرَأَةً»، قَالَ: فَلَمَّا قَدِمَتْ عَائِشَةُ يَعْنِي البَصْرَةَ ذَكَرْتُ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَعَصَمَنِي اللَّهُ بِهِ: هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحٌ.» سنن ترمذی، ترمذی، ج4، ص527.
[3]. «عَنْ أَبِي بَكْرَةَ قَالَ: عَصَمَنِي اللَّهُ بِشَيْءٍ سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَمَّا هَلَكَ كِسْرَى قَالَ: «مَنِ اسْتَخْلَفُوا؟» قَالُوا: بِنْتَهُ، قَالَ: «لَنْ يُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمُ امْرَأَةً».» سنن نسائی، نسائی، ج8، ص227.
[4]. «عَنْ أَبِي بَكَرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: " لَنْ يُفْلِحَ قَوْمٌ أَسْنَدُوا أَمْرَهُمْ إِلَى امْرَأَةٍ".» مسند احمد، احمد بن حنبل، ج24، ص43 و 120.
[5]. «قال أبو زرعة الرّازيّ: إذا رأيت الرّجل ينتقص أحدا من أصحاب رسول اللَّه صلّى اللَّه عليه وسلم فاعلم أنه زنديق، وذلك أنّ الرسول حق، والقرآن حق، وما جاء به حق، وإنما أدى ذلك كله إلينا الصحابة، وهؤلاء الزّنادقة يريدون أن يجرحوا شهودنا ليبطلوا الكتاب والسّنّة فالجرح بهم أولى.» الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، ج1، ص22.

تنظیم و تدوین

افزودن نظر جدید

CAPTCHA
لطفا به این سوال امنیتی پاسخ دهید.
Fill in the blank.