متن مقاله
سخنان گوهربار و گفتارها و خطبه‌های حضرت علی، اگر چه در کتاب نهج‌البلاغه به صورت مستقل جمع‌آوری شده است، اما همین مقدار کم، بسیار زیبا، پرجاذبه، نوید بخش، دل‌انگیز، و پندآموز است و همانند جام طلایی است که درون آن پر است از صدف و مرواریدهای ارزشمندی که روح و جان آدمی را صیقل داده و افکار انسان را وادار به اندیشیدن می‌کند، چرا که این سخنان حضرت به مثل صدف و مرواریدی است که در میان این کتاب گردآوری شده تا همگان از آن استفاده کافی و وافی را ببرند و علما و بزرگان دین بر آن شروح و حواشی فراوانی بزنند و جان سخن را از لابلای این کلمات استخراج کنند که این امر مهم توسط بزرگان فریقین از جمله ابن ابی‌الحدید معتزلی انجام شده است؛ این عالم اهل سنت در کتاب خود بعد از بیان خطبه‌ها و گفتار حضرت، مطالبی را به عنوان شرح سخن این امام همام بیان می‌دارد که اختصاراً به برخی از آن اشاره می‌کنیم.
از جمله خطبه‌های حضرت علی (علیه‌السلام) که در آن فتنه‌ی بنی‌امیه را متذکر می‌شود این است: «... بعد از آن‌که خدا فتنه بنی‌امیه را می‌شکافد و از شما ردّ می‌کند و با کمال سختی و درشتی می‌راند، از جام تلخ آب می‌دهد، به جز شمشیر چیزی به آنان عطا نمی‌کند... پس نگاه کنید به اهل بیت پیامبرتان...»[1]
ابن ابی‌الحدید در شرح این خطبه می‌گوید: این خطبه را جماعتی از علمای تاریخ ذکر کرده و منقول است که علی بن ابی‌طالب (علیهماالسلام) این خطبه را بعد از انقضاء امر نهروان خواند، ... (خدا آن فتنه را به‌وسیله مردی از خانواده‌ی ما از بین خواهد برد، پدرم به فدای پسر بهترین کنیزها...»[2]
هم‌چنین در اواخر خطبه‌ای که حضرت درباره‌ی فتنه‌ها می‌فرماید: «ای گروه! این زمان، زمان رسیدن هر وعده و نزدیک شدن دیدار آن‌چه که شما نمی‌دانید خواهد بود، کسی‌که از ما اهل بیت آن فتنه‌ها را درک کند، با چراغ روشن در تاریکی‌های آن فتنه‌ها سیر خواهد کرد و نظیر مردم نیکوکار به دنبال آن‌ها خواهد رفت تا در آن فتنه‌ها گره‌هایی را باز کند، بندگان زر خریدی را آزاد کند، امور درهم پیچیده را بشکافد، کارهای از هم پاشیده‌ای را پنهان از نظر مردم پیوند دهد...»[3] ابن ابی‌الحدید در شرح این خطبه می‌گوید: «حضرت علی (علیه‌السلام) در این خطبه، به‌وجود مقدس حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) و غیبت آن حضرت اشاره فرموده است.»[4]
خطبه‌ای دیگر که حضرت در کوفه قرائت فرمودند، نوف نکالی گفت حضرت این خطبه را زمانی در کوفه خواند که آن بزرگوار بالای سنگی بود، آن سنگ را جعده هبیره مخزومی برای آن حضرت نصب کرده بود، در موقع خواندن خطبه جامه‌ی پشمین پوشیده بود،... قسمتی از آن خطبه این است: «... سپر حکمت را می‌پوشد، حکمت را با جمیع ادب خواهد گرفت و با آن روی آور می‌شود، حکمت را می‌شناسد و برای آن مهیا می‌گردد. حکمت در نزد او گم شده‌ای است که آن را جستجو می‌کند، حکمت برای او حاجتی است که آن را می‌طلبد. او غریب است موقعی که اسلام غریب شود، دم خود را به زمین می‌زند و گردن خود را بر زمین می‌چسباند، او بقیّه‌ای از باقی ماندگان حجت‌ها و خلیفه‌ای از خلفاء خدا خواهد بود...»[5] ابن ابی‌الحدید ذیل این خطبه می‌گوید: « این کلامی است که هر گروه آن را به حسب اعتقاد خود تفسیر کرده‌اند. شیعه‌ی امامیه گمان می‌کند که منظور از این کلامِ حضرت علی (علیه‌السلام)، مهدی منتظر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) است. او در ادامه می‌گوید: به نظر من هم بعید نیست که منظور علی (علیه‌السلام) قائم آل محمد باشد.»[6]
همچنین در کلمات امیرالمومنین وارد شده است که حضرت می‌فرماید: «صاحب بیرق محمدی و دولت احمدی ظهور می‌کند، آن کسی‌که با شمشیر قیام می‌کند، در گفتار خود راستگو خواهد بود، در زمین قدرت پیدا می‌کند، سنت نبوی و امر واجب را احیاء خواهد کرد...» صاحب کتاب ینابیع الموده می‌گوید: این کلمات حضرت، اشاره به مهدی منتظر و قائم آل محمد دارد»[7]

پی‌نوشت:

[1]. «... فانظروا اهل بیت نبیّکم فان لبدو فالبدوا و اذا استنصروکم فانصروهم: فلیخرجن الله الفتنه برجل منّا اهل البیت...» نهج البلاغه، فیض الاسلام، قم، ایران، خطبه93.
[2]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، دار الاضواء، بیروت، لبنان، ج2 ص178. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. نهج البلاغه، فیض الاسلام، قم، ایران، خطبه187.
[4]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، دار الاضواء، بیروت، لبنان، ج2 ص436. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[5]. «... قد لبس للحکمه جنّتها و اخذها بجمیع ادبها من الاقبال علیها و المعرفه بها...» نهج البلاغه، فیض الاسلام، قم، ایران، خطبه182.
[6]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، دار الاضواء، بیروت، لبنان، ج2 ص535. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[7]. ینابیع الموده، قندوزی، دار الاسوه، قم، ایران، ص46.