یکی از شبهات متداول فرقه‌های نوظهور، ادعای وجود احادیث گوناگون در مخالفت با تقلید از علماست؛ با نگاهی به این روایات، در می‌یابیم که پایه محوری روایات، مربوط به نکوهش فقهاء و علمایی است که از دو دیدگاه دچار کاستی و سستی هستند:

الف) علمیت؛ یعنی این دسته از فقهاء دانش مورد نیاز برای عمل استنباط شرعی را ندارند؛ بطوری که توان برداشت حکم شرعی از ادله شرعیه را نداشته و در این راه دچار مغالطه و استدلال ناقص خواهند شد و خود و پیروانشان را دچار بدعت در دین خواهند نمود. همان‌طور که امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «هیچ یک از شما به فقاهت نرسد تا این‌که معاریض گفتار ما اهل‌بیت را بشناسد.»[1] یا این‌که فقیه بجای پیروی از قرآن و سنت، بنابر گمان و اجتهاد شخصی خود فتوا داده که همین نیز سبب ظنی بودن فتاوا و احکام گردیده و سبب پیدایش بدعت در دین می‌شود. همان‌طور که امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «همانا فقیه حقیقی آن فقیهی است که از دنیا رویگردان شده و رو به سوی آخرت نهاده و متمسک به سنت نبوی (صلی‌الله‌علیه‌وآله) گردد».[2] پس فقهایی که از دیدگاه علمی فوق دچار اشکال هستند، در اخبار اهل بیت (علیه‌السلام) و به تبع آن در نظر شیعه نکوهیده هستند.

ب) عدالت: یعنی فقیه علی‌رغم بهرمندی از علم یا عدم بهرمندی از آن، به سبب آزمندی و مال اندوزی از دربار حاکمان استبدادگر، حلال خداوند را حرام و حرام خداوند را روا دانسته باشد. پس این فقیهان از پدیداری احکام شرعی دروغین هیچ ابایی نداشته و پیروان خویش را به بدعت و کج‌روی و گمراهی دچار می‌کنند. همان‌طور که پیامبر خاتم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «فقیهان، معتمدانِ پیامبرانند تا زمانی که دنیایی نشوند. عرض شد: ای رسول خدا! دنیایی شدن آن‌ها چگونه است؟ فرمود: پیروی از سلطان! پس، هرگاه چنین کردند، از آنان نسبت به دین و باورهای دینی خود بر حذر باشید.»[3] از این رو همه احادیث مربوط به نکوهش علماء و فقهاء، در حقیقت منحصر در این دید کلی است و علمای شیعه قرن‌ها پیش بدان پرداخته‌اند.[4]

پی‌نوشت:

[1]. دعوی السفارة فی الغیبة الکبری، محمد سند، نشر بقیه عتره، قم، ج2، ص 346.
[2]. اصول کافی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، ج1، ص 70.
[3]. میزان الحکمة، محمدی ری شهری، دارالحدیث، قم ج9، ص 221.
[4]. شرح اصول کافی، ملاصالح مازندرانی، داراحیاءالتراث العربی، بیروت، ج2، ص 13.
برای اطلاع بیشتر به؛ خورشید فقاهت، اکبر بیرامی مراجعه کنید.