متن مقاله
بربهاری از شخصیت‌های اهل حدیث است که در قرن سوم متولد شد. وی نزد وهابیان محترم است و کتاب شرح السنه وی نیز مورد پذیرش اهل حدیث و سلفیه است. چنان‌که در مقاله‌ای اشاره شد، از بربهاری فقط کتاب شرح السنه باقی‌مانده است.[1]
روش شناسی بربهاری همانند روش شناسی احمد بن حنبل است، با این تفاوت که وی بسیار نقل گرایانه‌تر و عقل ستیز‌تر از احمد است. وی معتقد است که در رویارویی با آیات و روایات هرگز نباید از عقل استفاده کرد، زیرا تعقل و تفکر در حوزه دین کاملاً بی‌اعتبار است و باید دو واژه چرا و چگونه را در برابر آیات و روایات کنار گذاشت، زیرا فرایند پرسش و بحث باعث ایجاد تردید و گمراهی است.
بربهاری می‌گوید همان‌گونه که اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پرسش‌های عقل‌گرایانه نداشتند، باید مانند آنان عمل کرد و آیات و روایاتی که متشابه هستند را بدون هیچ‌گونه بحث عقلی، همان‌گونه که هست، آن را پذیرفت؛ زیرا از نظر وی ایمان به این امور واجب است.[2]
بربهاری علم کلام را باطل دانسته و می‌گوید جز زنادقه و کافرین و شکاکین و اهل بدعت، کسی به سراغ آن نرفته است.[3] از نظر او حتی نباید اصطلاحات و تعبیرهای متکلمان را به کار برد، چون این تعبیرها بدعت هستند و به مرور زمان وارد ادبیات دینی شده‌اند.[4]
وی تأکید دارد که دین یعنی تقلید و پیروی صرف از آن‌چه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با صحابه گفته است. بنابراین از نظر او فرقه‌هایی هم‌چون قدریه، معتزله، شیعه، جهمیه و مرجئه که روش تقلید را در دین کنار نهاده‌اند، همگی بدعت‌گذار و گمراهند.[5]
آن‌چه وی را از دیگر نقل گرایانی هم‌چون احمد بن حنبل جدا می‌کند، استناد نکردن به هیچ استدلال عقلی در کتاب شرح السنه است. وی هم‌چون معلمی که فقط به دانش آموزان توصیه می‌کند، نظرهای خود را دیکته می‌کند و آن‌چه از شرح السنه باقی مانده است گزاره‌هایی صرفاً انشایی یا امری است که فقط مخاطبان را توصیه به پذیرفتن سخنانش می‌کند.[6]
در قرن چهارم و پنجم روش نقل‌گرایان و ظاهر‌گرایان رو به اضمحلال نهاد و اکثر مسلمانان به سوی مکاتب عقلی - نقلی چون اشعری و ماتریدی روی آوردند، هر چند جمعیت محدودی از مسلمانان، چون اصحاب حدیث یا سلفیه هنوز گرفتار جمود بر ظواهر هستند.

پی‌نوشت:

[1]. جایگاه کتاب شرح السنه بربهاری در بین وهابیان
[2]. ابن ابی یعلی، طبقات الحنابله، مملکه العربیه السعودیه، بی نا، 1419ق،ج3، ص39.
[3]. همان، ص51-52.
[4]. همان، ج3، ص66.
[5]. حسن بن علی بن خلف بربهاری، شرح السنه، بی جا، مکتبه الغربا الاثریه المملکه العربیه السعودیه، 1411ق، ص99 و 128.
[6]. علیزاده موسوی، سید مهدی، سلفی گری و وهابیت، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1393ش، ج1، ص207