پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ واژه مرتد از واژه‌هایی است که در فقه کاربرد دارد. معمولاً مذاهب اسلامی در تعریف مرتد گفته‌اند: مرتد به کسی می‌گویند که قبلاً مسلمان بوده و بعد، از دین اسلام برگشته باشد. به این صورت که یا خدا را انکار کرده، یا نبوت و قرآن را مُنکر شده و یا یکی از ضروریات دین را منکر شده، یا حلالی را حرام و یا حرامی را حلال کرده باشد. چنین شخصی از نظر اسلام، مُرتَد محسوب می‌شود.[1]
با این وجود وهابیت تعریف دیگری از مرتد ارائه کرده‌اند که جز وهابیت، کسی به آن قائل نیست. محمد بن ابراهیم آل الشیخ، مفتی اسبق عربستان در تعریف مرتد می‌گوید: «مرتد کسی است که منتسب به اسلام است، اما دلیل روشنی بر کفر او وجود دارد. چنین کسی از کافر اصلی هم کافرتر است!»[2]
سخن آل شیخ به این معنی است که اگر کسی منتسب به اسلام باشد، نماز بخواند و روزه بگیرد و حج انجام دهد و به همه این مسائل معتقد باشد، ولی دلیلی روشن بر کفر او وجود دارد، چنین شخصی مرتد و از کافر اصلی هم کافر‌تر است.
قسمت دوم عبارت آل شیخ به این معنی است که اگر مثلاً شخصی توسل کند یا استغاثه داشته باشد و ... از نظر وهابیت مرتد است، چون دلیل روشنی بر کفر و ارتداد او وجود دارد.
این در حالی است که فقها و عالمان برجسته مذاهب اسلامی در تعریف مرتد گفته‌اند، کسی‌که یک ضروری دینی را ترک کند، مرتد محسوب می‌شود.[3] حتی قید ضروری مذهب را نیاورده‌اند. به این معنی که مثلاً عصمت امام از ضروریات مذهب شیعه است و اگر کسی منکر این اعتقاد شود و عصمت امام را قبول نکند، مرتد محسوب نمی‌شود، زیرا عصمت امام از ضروریات مذهب است و مرتد به کسی گفته می‌شود که به ضروری دین اعتقاد نداشته باشد، مثل این‌که کسی نبوت، قرآن، نماز و ...  که از ضروریات دین شمرده می‌شود را قبول نداشته باشد.[4]
بنابراین چنان‌که مشاهده می‌شود، تعریف ارتداد از دیدگاه وهابیت و دیگر مذاهب اسلامی تفاوت اساسی دارد؛ از دیدگاه وهابیت هر کس ضروری مذهب وهابیت را انکار کند، مرتد و کافراست، ولی از دیدگاه دیگر مذاهب اسلامی، مرتد به کسی گویند که ضروری دین را رها کند و به آن اعتقادی نداشته باشد و انکار ضروری مذهب ضرری به اسلام او نمی‌زند.

نویسنده: مجتبی محیطی

پی‌نوشت:

[1]. حوزه نت، «معنای مرتد و احکام آن در اسلام»، تاریخ انتشار: 18 آذر 1385.
[2]. «الفرق بين المرتد والكافر الأصلي:المرتد هو من ينتسب إلى الإسلام وقد قام به مكفر واضح، وهو أغلظ كفراً من الكافر الأصلي». محمد بن إبراهيم بن عبد اللطيف آل الشيخ (المتوفى: 1389هـ)، فتاوى ورسائل سماحة الشيخ محمد بن إبراهيم بن عبد اللطيف آل الشيخ، جمع وترتيب وتحقيق: محمد بن عبد الرحمن بن قاسم، الناشر: مطبعة الحكومة بمكة المكرمة،الطبعة: الأولى، 1399ق، ج12، ص183.
[3]. ابن عابدين، محمّد امين بن عمر (م 1252)، رد المحتار على الدر المختار، دار الفکر، بيروت، چاپ دوّم، 1412 هـ. ق. ج3، ص46.
[4]. فرحان مالکی، حسن، نگاهی به غلو اندیشی و افراط گرایی علمای معاصر عربستان، موسسه فرهنگی هنری آفتاب خرد، تهران، 1396ش، ص98-99.