پاسخ نقضی به شبهه:
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تابع وحی؛ پس از اثبات شأن نزول آیات «اکمال و ابلاغ» در غدیر خم و دستور خداوند به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای ابلاغ امامت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در آن سرزمین، مگر آن حضرت می‌تواند از دستور خداوند سرپیچی کند؟

پاسخ حلّی:
مدینه مرکز مخالفت‌ها در موضوع امامت؛
در دانش جامعه شناسی، وقوع فتنه‌ها پس از وفات و از دنیا رفتن رهبر و مؤسس حرکت‌های انقلابی قابل پیش‌بینی است. بروز تنش‌های داخلی، افزون‌طلبی‌ها، تسویه حساب‌های شخصی و گروهی، بروز نفاق‌های درونی و عوامل متعدد دیگر باعث افول و زوال آرمان‌های اولیه حرکت‌های انقلابی می‌گردد. معمولا کانون این‌گونه رخداد‌ها مرکز و پایتخت حرکت‌های انقلابی است و در تاریخ صدر اسلام شهر مدینه از چنین موقعیتی برخوردار بود نه مناطق دیگری همچون مکّه، طائف یمن و یا دیگر سرزمین‌ها. بخاری و مسلم درباره پیش‌بینی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از وقوع فتنه‌ها در شهر مدینه پس از خود روایت کرده‌اند: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر فراز یکی از بلندی‌های اطراف مدینه بالا رفت و فرمود: آیا شما هم آنچه من می‌بینم، را می‌بینید؟ به خوبی می‌بینم که فتنه‌ها از درون خانه‌های شما [اهل مدینه] همچون باران ببارد.»[2] ابن حجر عسقلانی در شرح خود بر این جمله پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) چنین می‌گوید: «خطاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در این کلمات، مردم مدینه است.»[3] نووی نیز در شرح خود بر کتاب مسلم نیشابوری در توضیح این سخن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌گوید: «والتّشبیه بمواقع القطر فی الکثرة و العموم أی أنّها کثیرة و تعمّ النّاس لا تختصّ بها طائفة و هذا إشارة إلی الحروب الجاریة بینهم کوقعة الجمل و صفّین و الحرّة و مقتل عثمان و مقتل الحسین رضی الله عنه و غیر ذلک و فیه معجزة ظاهرة له...[4] این تشبیه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) که از معجزات آشکار آن حضرت است اختصاص به طایفه‌ای خاص اهل مدینه ندارد، بلکه این سخن حضرت به همه درگیری‌های پیش‌روی مردم مدینه همچون جنگ جمل، صفّین، واقعه حرّه، قتل عثمان، کشته شدن حسین (علیه‌السّلام) و دیگر جنگ‌ها اشاره دارد.» از این‌رو، با توجه به اهمیتی که در لزوم اطاعت مسلمانان شهر مدینه خصوصاً قریش در برابر امر ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) وجود داشت، باید پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تمام تلاش خود را بر تثبیت این امر میان آنان به کار می‌گرفت.

لزوم تمرکز مسلمانان در منی، عرفات و مکّه به مناسک حج؛
مسلمانان در ایام انجام مناسک حج در سرزمین‌های منی، عرفات و یا شهر مکّه تمام دغدغه خاطر و توجهشان به انجام صحیح و کامل مناسک است؛ بدین‌رو، شاید یکی از حکمت‌های الهی در مأمور گردیدن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در خارج از این اماکن همین باشد.

آموزش مناسک حج، اولویت اساسی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در منی، عرفات و مکّه؛
از ابتدای امر و پیش از حرکت کاروان حج از شهر مدینه، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در شهر مدینه اعلام فرمود مراسمی که در پیش‌روست برای آموزش احکام و مناسک حج است،[5] به همین‌رو، یکی دیگر از عوامل اعلام موضوع ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) در خارج از این اماکن (مکّه، منی و عرفات) را همین موضوع دانست. و در پایان، همان‌گونه که در ابتدای پاسخ‌ها نیز اشاره شد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فقط تابع وحی است و نمی‌تواند بر اساس تشخیص خود عملی را انجام دهد، چنان که قرآن کریم بر این موضوع تصریح فرموده: «تنها از چیزی پیروی می‌کنم که بر من وحی شده است.»

پی‌نوشت:

[1]. منهاج السنة النبویة، ابن تیمیه، مؤسسه قرطبة، ج 7، ص 317. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. صحیح بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، ج 2، ص 664.
[3]. فتح‌الباری، ابن حجر عسقلانی، دارالمعرفة، بیروت، ج 13، ص 46.
[4]. شرح نووی علی صحیح مسلم، نووی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ج 18، ص 7.
[5]. السیرة النبویة، ابن هشام، دار الجیل، بیروت، ج 6، ص 8.