پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ به نقل از خبرگزاری تابناک، شمال عراق یکی از مراکز مهم فرقه‌های شگفتی از صوفیه و غیره است که قرن‌هاست در این نواحی سکونت دارند و هر بار در تحولات مهم سیاسی اسم و رسمی از آنان به میان می‌آید. به تازگی کتابی درباره شهر موصل و فرقه‌ها و طریقت‌های مذهبی آن نواحی انتشار یافته که ارزش مرور کردن دارد.

رسول جعفریان با بیان این مطلب در ادامه نوشته خود در بخش وبلاگ خبرآنلاین می‌نویسد: «اگر در قرون گذشته و دور، مانند قرن‌های ششم تا نهم و دهم هجری، ایران مرکزی برای تصوف بود، و بعدها به خاطر مبارزات صفویه با آنان بساطشان از ایران برچیده شد، عراق به خصوص شمال آن از دیرزمان تا امروز همچنان یکی از پایگاه‌های اصلی تصوف به شمار می‌آید. این وضعیت در آناتولی هم برقرار بوده و هست و همچنان گروه‌های بزرگی مانند نقشبندیه، بکتاشیه و قادریه جزو متنفذترین گروه‌های صوفی این مناطق هستند. اصولا درآمیختگی گروه‌های شگفت در این ناحیه که باید فرقه‌های غالی علي‌اللهی و علوی و ایزدی و غیره را هم در شمار آن‌ها آورد، پدیده‌ای تاریخی است که دائماً در درون خود متحول می‌شده و تا به امروز این وضعیت ادامه یافته است.

جالب است بدانیم که بنا به آنچه شهرت دارد، خود آتاتورک علوی بوده و فکر کنم درست است. اخیرا دوستی هم گفت که اردوغان نقشبندی است. جالب است توجه داشته باشیم که وجود این فرقه‌های عجیب و شگفت در این منطقه یکی از دشواری های اصلی داعش است، ضمن آن که گروه قابل توجهی از نقبشندی‌ها (شاید به خاطر ارتباط با حزب بعث و مخالفت با دولت مالکی) به داعش پیوستند (هرچند با حفظ هویت و موضع انتقادی به خصوص تخریب اماکن متبرکه) اما غالب این فرقه‌ها برای داعش یک معضل هستند. زیرا علاوه بر آن که داعش بیشتر این‌ها را بی‌دین می‌داند، به دلیل سلفی بودن، با تصوف مشکل دیرین و جدی دارد و با تمام مظاهر آن درگیر است.

قادری‌ها از جمله کسانی هستند که برابر داعش موضع گرفتند هرچند معلوم نیست همه آنان چنین باشند. آقای قره داغی که خود از این جماعت است و در قطر و گفته می‌شود جانشین قرضاوی است، یکبار موضع‌گیری کرد اما نمیدانم چه اندازه جدی است. در یکی از سایت‌ها در عراق هم مقاله مفصلی با عنوان صوفیة العراق بود که یک گزارش مروری در باره تک تک این فرقه‌ها تا وضعیت فعلی داده بود که هرچند علمی و دقیق نبود اما به هر حال اطلاعاتی در اختیار می‌گذاشت. در میان کتاب‌هایی که اخیرا برای کتابخانه تاریخ خریدیم کتابی با عنوان «الاثر الاجتماعی و السیاسی للطرق و فرق الصوفیه فی ولایة الموصل فی القرن التاسع عشر» (1800-1899) به عنوان رساله کارشناسی ارشد دانشجویی با عنوان شعبان عبدالله سعید چاپ شده که می‌تواند به شناخت وضعیت این فرقه‌ها کمک کند.

این اثر که در سال 2012 در بغداد چاپ شده به رغم آن که 236 صفحه است اما چنان حروف آن ریز است که اگر به صورت عادی و عربی چاپ می‌شد می‌باید پانصد صفحه می‌شد. از اوائل کتاب تا حدود هفتاد صفحه بحث‌های مقدماتی درباره تعریف منطقه موصل، ادیان موجود کهن در آن نواحی، اصل تصوف و تعریف آن است. پس از آن در مبحث دوم به سراغ دلایل انتشار تصوف در موصل رفته و آنگاه طرق مختلف صوفی و فرقه‌های غالی آن منطقه را مورد بحث قرار داده است. طریقت‌های قادری، نقشبندی، و رفاعی سه گروه اصلی هستند. پس از آن از طریقت حیدری و سهروردی و غلاتی مانند صارولیه، باجوان، کاکائیه، اهل حق، علی اللهی و قلندی سخن گفته است. در فصلی دیگر از تأثیرات اجتماعی این گروه‌ها در موصل سخن گفته و سپس به ارتباط آنها با مراکز عبادی مانند مسجد و نیز نظامات آموزشی آنان پرداخته است.

بحثی درباره نقش علمای نقشبندی در علوم دینی دارد و همینطور در فصلی دیگر به تأثیر آنان در سیاست پرداخته و ارتباط نقشبندی‌ها و قادری‌ها را با ایزدی‌ها مورد بحث قرار داده است. در یک مورد بحثی هم درباره فعالیت نظامی عثمانی‌ها علیه شهر سنجار و یزیدی‌ها دارد که باید جالب توجه باشد. در این بخش به حمله عمر پاشا به این شهر پرداخته که به قصد مسلمان کردن یزیدی‌ها صورت گرفته است. به هر روی بحث درباره فعالیت فرقه‌های صوفی و دیگر فرقه‌های نامتعارف این منطقه بحثی جذاب است که به خصوص در شرایط فعلی می‌تواند به شناخت بهتر مواضع سیاسی اینها با داعش کمک کند.

منبع:

خبرگزاری تابناک، کد خبر: ۴۳۹۲۲۴