پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کلام خود را با این سوال شروع می‌کنیم که آیا همه صحابه رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم قابل تکریم هستند و قابلیت الگو شدن برای مسلمین را دارند؟

برای جواب دادن به این پرسش، بهترین منبع قرآن مجید است که فصل الخطاب همه مسلمین می‌باشد.
خداوند در پاره ای از آیات قرآن به صحابه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اشاره دارد. ولی لزوما از همه آنها تمجید و تعریف نمی‌کند. و حتی در مواردی به نکوهش و توبیخ آنها نیز می‌پردازد.

اگر قرار است ما بعد از شخص پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، از صحابه ایشان به عنوان کسانی که بیشترین حشر و نشر را با ایشان داشته‌اند الگو پذیری داشته باشیم، می‌بایست خود این افراد صلاحیتشان مورد قبول خداوند و شخص پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم قرار گرفته باشد. یعنی اینکه در زمان ایشان فرد خوبی بوده و خدا و رسولش به نیکی از آنها یاد کرده باشند و تا پایان عمر نیز ملاک‌های خوب بودن در وجودشان باقی باشد. و الا مقبولیت هرشخص تا زمانی است که اعمال و کردارش مورد رضایت خدا و رسول باشد و از لحظه‌ای که گام در مسیر انحراف بگذارد دیگر به عنوان موحد نمی‌توان از او یاد کرد.

حال نمونه ای را مثال می‌زنیم: این همان صحابه رسول خدا بودند که در رکاب پیامبر اسلام به صحنه نبرد احد رفتند ولی متاسفانه هنگامی که کار به مراحل سخت و طاقت فرسا رسید و آن جا که جان خود را در خطر دیدند، پا به فرار گذاشتند و صحنه جنگ را ترک کردند. خداوند متعال این مسئله را در قرآن مجید متذکر شده است.
آنجا که می فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ »؛ «ای کسانی که ایمان آورده اید هنگامی که با انبوه کافران در میدان روبرو شدید، به آنها پشت نکنید.»[ انفال/15].
این آیه هنگامی نازل شد که عده‌ای از صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در لحظات سرنوشت ساز جنگ احد، میدان نبرد و جهاد را ترک کردند و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را با عده‌ای دیگر از یاران، تنها گذاشتند.
و لذا ابن هشام می‌نویسد: پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) آنان را به خاطر فرار توبیخ کرد. او هر چه آنان را صدا می‌زد، به صدای او توجه نمی‌‌کردند. چنانچه می‌فرماید: «إِذْ تُصْعِدُونَ وَ لَا تَلْوُونَ عَلَىٰ أَحَدٍ وَ الرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فِي أُخْرَاكُمْ فَأَثَابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِّكَيْلَا تَحْزَنُوا عَلَىٰ مَا فَاتَكُمْ وَ لَا مَا أَصَابَكُمْ ۗ وَ اللَّـهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»[ ال عمران/153]؛ «[ياد كنيد] هنگامى را كه در حال گريز [از كوه‌] بالا مى‌رفتيد و به هيچ كس توجه نمى‌كرديد؛ و پيامبر، شما را از پشت سرتان فرا مى‌‌خواند. پس [خداوند] به سزاى [اين بى‌انضباطى‌] غمى بر غمتان [افزود]، تا سرانجام بر آنچه از كف داده‌ايد و براى آنچه به شما رسيده است اندوهگين نشويد، و خداوند از آنچه مى‌كنيد آگاه است. [2]
قرطبی می‌نویسد: گروهی از مردم در غزوه احد،پا به فرار نهادند؛ حتی در غزوه حنین نیز چنین شد، به حکم آیه  « ثُمَّ وَلَّيْتُم مُّدْبِرِينَ » [توبه/25] ترجمه: ... سپس در حالی که پشت به دشمن کرده بودید، برگشتید.(3)

بنابراین با در دست داشتن این آیات نمی‌توانیم همه صحابی را شایسته الگو شدن بدانیم و مخصوصا صحابه فراری را.

منابع:

[1] سیره‌ ابن هشام ج 2 ص 114
[2] تفسیر قرطبی ج7 ص 383
[3] اقتباس از سلفی‌گری در آیینه تاریخ، نوشته‌ی حضرت آیه الله شیخ جعفر سبحانی