پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اقطاب فرقه دراویش گنابادی مدعی نیابت از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هستند و ادعا می‌کنند که سلسله اقطابشان یداً به ید و صدراً به صدر به جنید بغدادی و از ایشان به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌رسد. ایشان مدعی هستند که مسئله دستگیری بعد از امام زمان به جنید بغدادی رسیده است، و جنید نیز به نیابت از حضرت صاحب‌الامر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و با اجازه ایشان، نوابی برای هدایت مردم در امور طریقت انتخاب کرده است. در این زمینه قطب دراویش گنابادی این‌چنین می‌گوید: «جنید در زمان امام دوازدهم (علیه السلام) وظیفه اخذ بیعت را داشت و بعد از غیبت حضرت نیز اجازه داشت که بیعت را ادامه دهد و برای خود جانشین تعیین کند و به آن جانشین هم اجازه جانشین تعیین کردن بدهد.» [1]

آنچه مسلم است در متون تاریخی شیعه و سنی و حتی صوفیه تا زمان قاجاریه که مصادف با دورهٔ ریاست ملا سلطان محمد گنابادی است، مطلبی دربارهٔ اینکه جنید بغدادی شیعه‌ای بوده که از ناحیه امام زمان به خلافت رسیده است دیده نشده، و خود او نیز در دو اثرش: ولایت نامه [2] و بشارة المؤمنین [3] اشاره‌ای به مجاز بودن جنید بغدادی نکرده است. ولی کم‌کم اقطاب بعدی این فرقه سعی کردند برای سرپوش گذاشتن بر اشکالاتی که سلسله داشت، سلسله خویش را به جنید بغدادی ختم و از وی به ائمه اطهار (علیهم السلام) متصل کنند و درحالی‌که در غیبت کبری بحث نیابت خاصه برداشته شده بود، اقطاب صوفیه نیابت خاصه را برای خود قائل شدند.

چنانچه یکی از مشایخ ایشان دراین‌باره می‌گوید: «قطب از طرف امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) از مردم بیعت می‌گیرد.» [4] همچنین اگرچه بحث نیابت خاصه از صحبت قبلی نورعلی تابنده درباره جنید بغدادی به‌وضوح فهمیده می‌شود ولی دیگر اقطاب این فرقه نیز سخنان این‌چنینی برای اثبات این ادعا دارند. کما اینکه سلطان حسین تابنده می‌گوید: «جنید بغدادی در زمان حضرت عسکری از طرف ایشان مجاز در دعوت بود و در زمان قائم نیز آن سمت را داشت ولی بیعت و تربیت او توسط شیخ سری بود.»[5] پس از او فرزند و جانشین جوانش علی تابنده نیز مانند رؤسای ماقبل خود مدعی می‌شود جنید بغدادی از ناحیه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) این اجازه را داشته است. [6]

اما درحالی‌که اکثر اقطاب سلسله دراویش گنابادی سعی در اثبات نیابت خاصه جنید بغدادی و به‌تبع آن اقطاب بعد از او دارند، مصطفی آزمایش شیخ مأذون دراویش گنابادی در سخنانی بحث نیابت خاصه را برای غیب کبری غیرممکن و تمام شده دانست و گفت: «علی بن محمد سمری از حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) سؤال می‌کند که در غیبت کبری پس نیابت خاصه چه می‌شود؟ حضرت می‌فرماید وقتی غیبت آغاز شود نیابت خاصه به پایان می‌رسد و دوران نیابت عامه شروع می‌شود و هرکسی که دارای این خصوصیات باشد نائب عام امام و نائب عام ولی خدا و نائب عام حجت خدا محسوب می‌شود.» [7] این سخنان مصطفی آزمایش خط بطلانی است بر تمام ادعاهای اقطاب سلف این فرقه برای نیابت خاصه جنید بغدادی و دیگر اقطاب صوفیه برای نیابت خاصه از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

پی‌نوشت:
[1]. گفتگوهای عرفانی با نورعلی تابنده سال‌های 75-76، چهارم، 1387، ص 51
[2]. گنابادی سلطان محمد، ولایت نامه، تهران، حقیقت، 1380، صص 226-243
[3]. گنابادی، سلطان محمد، بشارة المؤمنین، تهران، حقیقت، 1387، صص 308-312
[4]. محجوبی مرتضی، سخنرانی 20 بهمن 1396
[5]. تابنده، سلطان حسین، نابغه علم و عرفان، تهران، حقیقت، 1384، ص 60
[6]. تابنده علی، خورشید تابنده، حقیقت، تهران، 1377، ص 41
[7]. صفحه شخصی مصطفی آزمایش در فضای مجازی، 3/ 4/ 1400