پرسش
بزرگان وهابیت، فراوان مدعی شده‌اند که نذر، عبادت بوده و لذا اگر کسی برای غیرخدا، نذرکند، مرتکب عبادت غیرالله شده، لذا در زمره مشرکین به‌حساب می‌آید. چنان‌که بن باز، از مفتیان معروف وهابی مسلک می‌نویسد: «فدعوة الأموات، ...، أو النذر لهم أو ما أشبه ذلك من أنواع العبادة، كله شرك بالله.[1] خواندنِ اموات، نذر برای آنان و اموری از این دست، عبادت بوده، لذا شرک به‌خدا محسوب می‌شوند.» حال این سوال مطرح می‌شود که آیا ادعای بن باز، مبنی بر عبادت بودن نذر، ادعایی صحیح بوده است؟ آیا شیعیانی که برای ائمه اطهار (علیهم‌السلام) نذر می‌کنند، مرتکب عبادت غیرالله شده‌اند؟ در ادامه، این ادعای بن باز، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

پاسخ
در پاسخ به ادعای بن باز باید گفت:
علمای اسلامی، کلمه عبادت را به شکل‌های مختلفی تعریف کرده‌اند. در میان این تعاریف ارائه شده، 2 تعریف بیشترین طرفدار را به خود اختصاص داده است:
الف: برخی معتقدند: عبادت به معنی مطلق خضوع و خشوع بوده، لذا هر نوع خضوع و خشوعی، عبادت به‌حساب می‌آید. وهابیت از طرفداران این نوع تعریف بوده، و نذر را که نوعی خضوع و خشوع تلقی می‌شود را نوعی عبادت به‌حساب آورده‌اند. مهم‌ترین اشکالی که به چنین تعریفی وارد می‌شود این است که طبق آن، باید اموری هم‌چون احترام به پدر و مادر را نیز عبادت غیرالله و شرک دانست؛ حال آن‌که احترام به والدین و خضوع و خشوع در برابر ایشان، از مهم‌ترین دستورات دین مبین اسلام، محسوب می‌شود.
ب: برخی دیگر نیز برای این‌که تعریف عبادت، دچار اشکال فوق نشود، تصریح کرده‌اند عبادت به معنی خضوع و خشوع همراه با اعتقاد به الوهیت و ربوبیت است. به سخن دیگر، هنگامی عبادت محقق می‌شود که شخص خضوع کننده، همراه با خضوعی که در برابر موجودی انجام می‌دهد، معتقد به الوهیت و ربوبیت آن موجود نیز باشد. بسیاری از علمای اسلامی، از حامیان این تعریف به حساب می‌آیند؛ چنان‌که عبدالفتاح یافعی از علمای شافعی مذهب یمن، در کتاب «التوسل بالصالحین بین المجیزین و المانعین»، اعتقاد به الوهیت و ربوبیت را داخل در تعریف عبادت دانسته و با بیان شواهد فراوان مدعی می‌شود که بدون چنین اعتقاداتی، عبادت محقق نمی‌شود.[2] به جرأت می‌توان مدعی شد، این تعریف، بهترین تعریفی است که برای واژه عبادت، ارائه شده است؛ لذا هیچ کسی را پیدا نمی‌کنیم که سجده حضرت یعقوب (علیه‌السلام) و فرزندانش بر حضرت یوسف (علیه‌السلام) را عبادت غیرالله تلقی کرده باشد؛ چرا که حضرت یعقوب (علیه‌السلام) و فرزندانش، هیچ‌گونه اعتقادی به الوهیت و ربوبیت حضرت یوسف (علیه‌السلام) نداشته‌اند.
برهمین اساس، نمی‌توان مطلق نذر را عبادت دانست. بلکه نذر برای ائمه اطهار(علیهم‌السلام)، تنها در زمانی عبادت آن بزرگواران به‌حساب می‌آید که همراه با اعتقاد به الوهیت و ربوبیت آن بزرگواران باشد؛ حال آن‌که در بین شیعیان، کسی را نمی‌یابیم که ائمه اهل البیت (علیهم‌السلام) را اله و رب خود بدانند. بنابراین نذر شیعیان برای ائمه اطهار (علیهم‌السلام) عبادت غیرالله و شرک نخواهد بود.

هم‌چنین لازم است این نکته نیز اشاره شود که علمای شیعه، تنها نذری را شرعی و لازم الوفاء می‌دانند که صیغه آن جاری شده باشد؛ جالب است که دانسته شود، در صیغه نذر «إِنْ كَانَ كَذَا فَلِلَّهِ عَلَيَّ كَذَا»، تصریح شده است که عمل مورد نظر در نذر، برای خدای متعال انجام می‌شود. پس نذری که شیعیان منعقد می‌کنند، در حقیقت عملی است که برای خدای متعال انجام می‌دهند و صرفاً ثواب آن را به ارواح مطهر اولیاء الهی، اهدا می‌کنند. بنابراین با این نظر نیز، نذر برای ائمه اطهار (علیهم‌السلام) امری بی‌اشکال و مشروع خواهد بود.

پی‌نوشت:

[1]. بن باز، فتاوى نور على الدرب،، ج1، ص293، بی جا، بی تا.
[2]. یافعی، عبدالفتاح، التوسل بالصالحین بین المجیزین و المانعین، ص116. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

نویسنده: محمد باغچیقی(باغچقی)