زیدیه، فرقه ای است که پس از امام سجاد (علیه‌السلام) پدید آمد. پیروان این فرقه، زید فرزند امام سجاد (علیه‌السلام) را امام و دیگر ائمه را تنها پیشوایان علم و معرفت می‌دانند.
زید، فرزند امام سجاد (علیه‌السلام)، در اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری می‌زیست و در برابر هشام بن عبدالملک، حاکم اموی قیام کرد و به شهادت رسید. امامان معصوم و دانشمندان امامیه، زید را به دلیل داشتن دانش، تقوا و شجاعت می‌ستایند و مدعی امامت نمی‌دانند، بلکه می‌گویند زید تنها به انگیزه امر به معروف و نهی از منکر، و اصلاح کارها و واگذاری حکومت به ائمه قیام کرد. از این‌رو، خود زید را شیعه امامی می‌توان دانست.
فرقه‌هایی از زیدیه، خلافت ابوبکر و عمر را مشروع می‌دانند و دلیلشان جواز خلافت مفضول با وجود افضل است. اما این اعتقاد را به زید نمی‌توان نسبت داد و جملاتی که از زید در برخی از «کُتب فِرق» نقل شده است، تنها بر تفاوت دو خلیفه با بنی‌امیه دلالت می‌کند. بنابراین روایات صحیح را درباره امامی بودن زید را نمی‌توان رد کرد. پس از زید، دانشمندانی به تنظیم عقاید و احکام او پرداختند و مذهب زیدیه را پدید آوردند.
به عقیده زیدیه، پیامبر تنها به امامت سه امام نخست تصریح کرده است و پس از امام سوم کسی میان امامان معصوم شرایط امامت که مبارزه با ستمگران است را ندارد. از این‌رو، زیدیان به امامت امام سجاد (علیه‌السلام) و امامان بعدی باور ندارند؛ زیرا به جهاد علنی نپرداختند و به جای او زید و یحیی بن زید و محمد بن عبدالله (نفس زکیه) و شماری دیگر را امام می‌دانند که به جهاد پرداختند.
یکی از تفاوت‌های زیدیه با امامیه این است که زیدیه شرط امام بودن را مبارزه مسلحانه او می‌دانند.[1] شیعه امامیه، زیدیه را یکی از مذاهب اسلامی می‌شمرد که با دیگر مذاهب اسلامی، به‌ویژه تشیع، در بسیاری از چیزها مشترک است. «شیخ مفید» در «اوائل المقالات» می‌گوید: «تنها دو گروه، شایستگی نام شیعه را دارند: امامیه و زیدیه.»[2]

پی‌نوشت:

[1]. آشنایی با فرق اسلامی، رضا برنجکار، ص93.
[2]. اوائل المقالات، شیخ مفید، ص4.